Ανηφορίζοντας την όμορφη συνοικία “Βαπόρια” περιεργαζόμουν τα στενά σοκάκια, ψάχνοντας τις ονομασίες των δρόμων. Κάθε σοκάκι, κάθε σπίτι εδώ πάνω κρύβει και μια ιστορία, ιστορία ανθρώπων που σημάδεψαν τούτον τον τόπο. Έψαχνα την οδό Δαμαλά, ένα όνομα – δυο γενιές – που το όνομά τους πέρασε στο πάνθεον της ιστορίας. Για διαφορετικούς λόγους ο καθ΄ ένας.
Αμβρόσιος Δαμαλάς, ο πατέρας. Μια ιστορία σαν παραμύθι. Γεννήθηκε στη Χίο το 1809. Ο πατέρας του, Ιωάννης Ζαννή Δαμαλάς, ήταν πρόκριτος της Χίου και εκτελέστηκε το 1822 στη σφαγή της Χίου. Η μητέρα του, γόνος της οικογένειας των Πετροκοκκίνων, η αδελφή του Αγγαιρού και ο ίδιος, πουλήθηκαν το 1822 στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.
Ο Αμβρόσιος ήταν 13 ετών όταν αιχμαλωτίστηκε και σύρθηκε στο σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης μαζί με άλλους Χιώτες συνομήλικούς του, όπως ο Γεώργιος Σουρίας με τον οποίο ήταν σύντροφοι στην αιχμαλωσία για τρία χρόνια και δέθηκαν με παντοτινή φιλία. Στα τρία χρόνια, μαζί με άλλα παιδιά Ελλήνων απέδρασαν, επιβιβάστηκαν σε Ρωσικό πλοίο και εγκαταλείφθηκαν από το πλοίαρχο στις ακτές του Ευξείνου Πόντου.
Μετά από πολλές περιπέτειες έφθασε σε πόλη κοντά στην Οδησσό. Εκεί εργάστηκε με προθυμία και εργατικότητα σαν υπηρέτης σε μαγαζί Ελληνα, ο οποίος εκτίμησε την εντιμότητά και την ευγένειά του και μετά από τις εργασίες στο μαγαζί του μάθαινε γράμματα. Στην Ρωσία συνάντησε τον εξάδελφο της μητέρας του Δημήτριο Μαυρογορδάτο που τον πήρε υπό την προστασία του και τον έστειλε σε συγγενείς στη Νάξο. Εκεί έμεινε δύο χρόνια και μετά ακολούθησε τους συγγενείς του στη Σύρο, όπου ξανάσμιξε με την αδελφή του που είχε δραπετεύσει από το χαρέμι του επάρχου Ερζέογλου. Ο Αμβρόσιος εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο εμπορικό παράγοντα της ακμάζουσας Σύρου και απέκτησε πολύ πλούτο. Το 1845 παντρεύτηκε την Καλλιόπη Ράλλη, κόρη του Λουκά Ράλλη και της Δέσποινας Ροδακανάκη.
Το 1853 εκλέχτηκε Δήμαρχος Ερμουπόλεως. Διετέλεσε Δήμαρχος δύο περιόδους, από το 1853 έως το 1862. Η περίοδος της Δημαρχίας του Δαμαλά είναι η λαμπρότερη περίοδος της πόλεως. Επί της Δημαρχίας του έγινε η διάνοιξης οδών όπως αυτής που οδηγούσε στην Ποσειδωνία και το Μάνα, διαμορφώθηκε η οδός των Ταλάντων, διαμορφώθηκε η πλατεία Όθωνος, πλακοστρώθηκαν οδοί, κατασκευάστηκε δεξαμενή στο Νησάκι και ανεγέρθηκε η Ιερατική Σχολή στον Άγιο Γεώργιο κ.ά. Μεγάλη επιτυχία αυτής της περιόδου ήταν η ίδρυση στην Ερμούπολη της ΄΄Ελληνικής Ατμοπλοίας΄΄ στην οποία πρωτοστάτησε ο ίδιος ο Δαμαλάς.
Το 1855 με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε το Δημοτικό Ορφανοτροφείο Αρρένων Ερμουπόλεως. Στη δεύτερη τετραετία του επεκτάθηκε η Ερμούπολη μέχρι τα Βαπόρια, κτίστηκε στο Νησάκι δημοτικό καφενείο και παραχώρησε τμήμα της ιδιοκτησίας του για την επέκταση της πλατείας Όθωνος. Καταλυτική ήταν η επιρροή του Γεωργιου Σουρία στα θέματα της εκπαίδευσης.
Ο Δαμαλάς κατάφερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις κρίσεις που προέκυψαν στη Σύρο λόγω του Κριμαικού πολέμου καθώς και της χολέρας που μεταδόθηκε στη Σύρο τον Ιούνιο του 1854 από τα γαλλικά στρατεύματα.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Χρήστο Λούκο “ο δήμαρχος Δαμαλάς, μεγαλέμπορος και τραπεζίτης, όταν στις αρχές του 1854, νεκρώθηκε το εμπόριο με δυσμενείς επιπτώσεις σ’ όλους τους τομείς δραστηριότητας της πόλης και απειλήθηκε σιτοδεία από το κλείσιμο του Δούναβη και των ρωσικών λιμανιών, με δική του πρωτοβουλία οι ευκατάστατοι διέθεσαν 30.000 δρχ. για την έγκαιρη αγορά και αποθήκευση σταριού . Έτσι, το ψωμί δεν υπερτιμήθηκε πολύ, σε μια περίοδο πού οι άνεργοι καθημερινά πολλαπλασιάζονταν. Και όταν με την άφιξη των προσφύγων το πρόβλημα της πενίας έγινε οξύτερο, φρόντισε να συσταθεί πολιτοφυλακή από δημότες για τη διατήρηση της ησυχίας και της ασφάλειας, ενώ , συγχρόνως, ο δήμος και οι πλουσιότεροι διέθεσαν χρήματα για την περίθαλψη των φτωχών και των προσφύγων. Όταν ξέσπασε η επιδημία, με δική του πρωτοβουλία αποφασίστηκε, να συνάψει ο δήμος δάνειο 10.000 δρχ. για να δοθούν δωρεάν σ’ όσους πάσχοντες ήταν άποροι , φάρμακα και μερίδες φαγητού. Ο δήμαρχος πάλι ενήργησε για να σταλούν από την Κυβέρνηση και οι 10.000 δρχ. πού διαχειρίστηκε η επί των άπορων επιτροπή. Ο Δαμαλάς δεν παραλείπει να συνδέσει τη φιλανθρωπία με την ασφάλεια, δηλαδή την κοινωνική γαλήνη. Φιλανθρωπία σημαίνει, εκτός των άλλων, και καταγραφή, γνώση των πτωχών, άρα εποπτεία τους”.
Σύμφωνα με τον κ. Λούκο η χολέρα ήταν τέτοιας έκτασης που η Ερμούπολη ερημώθηκε (οι πηγές γράφουν ότι 12.000 κάτοικοι έμειναν στην πόλη από τις 25.000 που είχε), η πόλη κατάντησε ερημούπολις και “η αεικίνητος και θορυβώδης πόλη μοιάζει με νεκρούπολιν φέρουσαν τον τρόμο και την αθυμίαν ζωγραφισμένην εις τα οδούς και τα αγοράς”.
Η κρίση που αντιμετώπισε ο Δαμαλάς και που είχε ως αποτέλεσμα το τέλος της πολιτικής του καριέρας ήταν η αντιοθωνική (ναυπλιακά) εξέγερση της Ερμούπολης (28/2-3/3 1862) και τα Κυθνιακά.
Τα ξημερώματα της Τετάρτης 28 Φεβρουαρίου 1862 ο ανθυπολοχαγός Νικ. Λεωτζάκος, διοικητής του τμήματος πεζικού στη Σύρο , στασίασε εναντίον της κυβέρνησης. Φτάνοντας στην κεντρική πλατεία και πυροβολώντας και φωνάζοντας “ζήτω το Εθνος”, “ζήτω το Σύνταγμα” όπλισε τον πληθυσμό της Ερμούπολης που συμμετείχε στην εξέγερση. Ο νομάρχης Σύρου και οι δημόσιες αρχές έμειναν πιστές στο βασιλιά κατέφυγαν στην Ανω Σύρο. Ο Δαμαλάς και το δημοτικό συμβούλιο αποδέχτηκαν τους στόχους της εξέγερσης και ενίσχυσαν τους στασιαστές. Οι στασιαστές την επόμενη μέρα έπλευσαν στην Κύθνο με το πλοίο “Καρτερία” για να απελευθερώσουν τους κρατούμενους που βρίσκονταν εκεί.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις όμως που καταφθάνουν με τον ατμοδρόμωνα “Αμαλία” κατάφεραν να νικήσουν και να συλλάβουν τους στασιαστές. Στις 2 Μαρτίου έφτασαν στη Σύρο και κάλεσαν τους στασιαστές να παραδοθούν. Την επόμενη μέρα αποβιβάστηκαν στο νησί οι κυβερνητικές δυνάμεις και το Δημοτικό Συμβούλιο αποκήρυξε τα ψηφίσματά του υπέρ της εξέγερσης και επανέφερε ψήφισμα της 4ης Φεβρουαρίου που καταδίκαζε τα Ναυπλιακά. Η ταλαντευόμενη στάση του Δαμαλά και των δημοτικών αρχών κατά τη διάρκεια της στάσης οφειλόταν στο φόβο που είχε ο Δαμαλάς και οι ανώτερες τάξεις της πόλης στη ζημιά που μπορούσε να προκληθεί στο εμπόριο της πόλης και στον κίνδυνο κοινωνικών αναταραχών. Εξαιτίας αυτής της στάσης ο Όθωνας απέλυσε το Δαμαλά και διέλυσε το δημοτικό συμβούλιο. Στις επόμενες εκλογές την ίδια χρονιά εξελέγη πάλι Δήμαρχος όμως παραιτήθηκε. Λίγο καιρό αργότερα εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Μασσαλία. Το 1869 του απονεμήθηκε από τους πολίτες της Ερμούπολης χρυσό αδαμαντοκόλλητο μετάλλιο. Στις 28 Δεκεμβρίου 1869 απεβίωσε στη Μασσαλία. Η σωρός του μεταφέρθηκε στην Ερμούπολη και ετάφη στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου. Ο Αμβρόσιος Δαμαλάς απέκτησε τέσσερα παιδιά. Τον Ιωάννη, την Κατερίνα, τον Παύλο και τον Αριστείδη.
Γνωστοί έμειναν στην ιστορία οι δυο γιοί του, ο Παύλος και ο Αριστείδης. Ο Παύλος συνέδεσε το όνομά του με τη δημιουργία του ομίλου Ερετών Πειραιώς, του αρχαιότερου εν ενεργεία αθλητικού συλλόγου στα Βαλκάνια. Διετέλεσε δήμαρχος Πειραιά την περίοδο 1903-1907 και όπως γράφει ο δημοσιογράφος και ιστορικός του αθλητισμού Πέτρος Λινάρδος “έτρεφε μεγάλη εκτίμηση για τη Σύρο και τον πολιτισμό της” (από το ημερολόγιο του Παύλου). Ενώ ο Αριστείδης συνέδεσε το όνομά του με τη διάσημη ηθοποιό Σάρα Μπερνάρ, την οποίαν και παντρεύτηκε. Επίσης τον Αρ.Δαμαλά μας τον έκανε γνωστό ο Φρέντυ Γερμανός, μέσα από το βιβλίο του “Τερέζα Δαμαλά”. Ο Αρ. Δαμαλάς πέθανε στις 18 Αυγούστου 1889 από υπερβολική χρήση ναρκωτικών.
Υ.Γ. Οι πληροφορίες προέρχονται από την Βικιπαίδεια, από τον ιστορικό Χρήστο Λούκο και τον δημοσιογράφο Πέτρο Λινάρδο.
Με εκτίμηση
Υποπλοίαρχος(ε.α.)
Ουρανία Πανταζή Π.Ν.
