Διάβασα παλαιότερα το βιβλίο “Γκασταρμπάιτερ, η οδυνηρή φυγή” της Ελενας Αρτζανίδου. Στα γερμανικά “γκασταρμπάϊτερ” σημαίνει φιλοξενούμενος εργάτης. Κατά χιλιάδες και οργανωμένα έφταναν στη Γερμανία οι γκασταρμπάϊτερ στα μέσα του περασμένου αιώνα για να συνεισφέρουν με την εργασία τους στην αναγέννηση της χώρας. Πεντακόσιες περίπου χιλιάδες Ελληνες μετανάστες (στο πλαίσιο διακρατικής συμφωνίας) εγκατέλειψαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 την Ελλάδα, που έμοιαζε τότε εγκλωβισμένη στις πολιτικές, κοινωνικές πληγές της κατοχής και του εμφύλιου πολέμου.
“Το ψωμί της ξενιτιάς είναι ξερό και με δάκρυ πικρό το’ χω βρέξει κι εγώ”, ή το άλλο, “πρόσφυγες κυνηγημένοι, μια ζωή αδικημένοι”, τραγουδούσε ο Καζαντζίδης και κρατούσε συντροφιά τους χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες. Οι ήρωες της Ελενας κουβαλούν μαζί τους στη νέα πατρίδα τα τραγούδια του Καζαντζίδη.
“Πικρή ξενιτιά, ούτε γράμμα, ούτε κτύπημα της πόρτας. Τίποτα. Εγώ είμαι ξένος. Μιλάω στα δέντρα περσικά. Τα δέντρα μού αποκρίνονται” γράφει για την προσφυγιά και τη ξενιτιά που βίωσε ο Πέρσης ποιητής Φερειντούν Φαριάντ. Ο Φερειντούν είχε κάνει πανεπιστημιακές σπουδές στην Τεχεράνη. Ήρθε στην Ελλάδα το 1980 και συναντήθηκε με τον Έλληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσο στη Σάμο. Μετά γύρισε στην Περσία, όπου είχε ξεσπάσει πόλεμος. Ετσι επέστρεψε στην Ελλάδα το 1986 μετά την καταστροφή της γενέτειράς του από το στρατό του Σαντάμ Χουσεΐν. Από τότε ζούσε και εργαζόταν στην Αθήνα. Είχε λάβει την ελληνική υπηκοότητα. Στην Αθήνα σπούδασε νεοελληνική φιλολογία και αρχαία ελληνικά. Ο Φαριάντ μιλούσε περσικά, αγγλικά και γαλλικά, και γνώριζε λίγα αραβικά και ισπανικά. Με τον Ρίτσο τον συνέδεε μεγάλη φιλία. Το ότι το έργο του Ρίτσου έγινε γνωστό στο Ιράν οφείλεται στις μεταφράσεις που έκανε ο Φερειντούν. Πέθανε στην Αθήνα στις 5 Φεβρουαρίου 2012 μετά από μάχη με τον καρκίνο. Ζήτησε να ταφεί στην Ελλάδα. Το ταξίδι της φυγής ήταν αναπόφευκτο για εκείνους τους ανθρώπους, μετανάστες ή πρόσφυγες.
Σήμερα διαβάζω ότι η Γερμανία ανοίγει τα σύνορά της για να δεχθεί χιλιάδες πρόσφυγες γιατί οι βιομήχανοί της θεωρούν τους πρόσφυγες ως “μάνα εξ ουρανού”. Ο Μαρσέλ Φράτζερ, επικεφαλής του Ινστιτούτου Οικονομικών Μελετών της Γερμανίας λέει χαρακτηριστικά “Οι πρόσφυγες είναι μια επένδυση, δεν είναι χαμένα χρήματα” ενώ οικονομολόγοι συστήνουν στους ιθύνοντες της Ευρωπαικής Ενωσης “Δεχτείτε τους πρόσφυγες στην πατρίδα σας, είναι τα φτηνότερα εργατικά χέρια”.
Δε στοχοποιώ κάποια συγκεκριμένη χώρα και δε θα προσεγγίσω το θέμα κοινωνικά, οικονομικά ή πολιτικά. Δε θα πάρω θέση για το εάν ανοίγουν τα σύνορά τους οι Ευρωπαικές χώρες για να εξυπηρετήσουν αυτό το σκοπό (business is business). Εννοιες όπως ιμπεριαλισμός και καπιταλισμός με ξεπερνούν. Κρατώ τους ανθρωπιστικούς λόγους. Εκανα τον παραπάνω πρόλογο για να αποτυπώσω εικόνες από το νησί μας, όταν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή κατέφθασαν στη Σύρο χιλιάδες πρόσφυγες…
Η Σύρος είχε δεχτεί χιλιάδες πρόσφυγες το 1922-1923. Οι άνθρωποι εκείνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις προαιώνιες εστίες τους, ψάχνοντας μια πατρίδα για να στήσουν από την αρχή το σπιτικό τους, να ριζώσουν. Όμως, παρ΄ όλο που εκείνοι οι άνθρωποι ήταν Έλληνες, αντιμετώπισαν στην πλειονότητά τους ένα εχθρικό περιβάλλον, όπως συνέβη άλλωστε και σε όλη την Ελλάδα. Ήταν οι τουρκόσποροι, οι τουρκομερίτες, οι πρόσφυγες.
Έψαχναν ένα σπίτι, μια δουλειά και λίγη αξιοπρέπεια. Δουλειά θα μπορούσαν να τους προσφέρουν στα εργοστάσιά τους οι βιομήχανοι της Σύρου. “Αυτοί όμως αρνήθηκαν, κατά μία μαρτυρία, να προσφέρουν επαρκές ημερομίσθιο στους πρόσφυγες και έτσι πολλοί ανεχώρησαν για άλλες περιοχές”, όπως γράφει η κ. Τάινα Χέιταλα από το Ιστορικό Αρχείο Ερμούπολης. Και συνεχίζει:
“Το 1925 η έλλειψη εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα γυναικών στα κλωστοϋφαντουργεία, ήταν τόσο μεγάλη ώστε το Εμπορικό Επιμελητήριο Σύρου και η Ένωση Βιομηχάνων Σύρου ζήτησαν, μέσου του Δήμου, από την Κυβέρνηση την άμεση ίδρυση συνοικισμού προσφύγων στη Σύρο, ώστε να εγκατασταθούν στο νησί και άλλες προσφυγικές οικογένειες και να προκύψουν έτσι τα επιθυμητά εργατικά χέρια.
Το ζήτημα ανέλαβε τελικά η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων και με τη συνεχή συνδρομή της Παμπροσφυγικής Ένωσης Κυκλάδων αποφασίστηκε η ίδρυση Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Προσφύγων στην θέση Ξηρόκαμπος της Σύρου. Απαλλοτριώθηκαν τα σχετικά γήπεδα και ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1929. Τελικά κατασκευάστηκαν 70 περίπου μεμονωμένες οικίες – η υπόσχεση, που δεν πραγματοποιήθηκε, ήταν για 200. Εκεί εγκαταστάθηκαν προσφυγικές οικογένειες από τη Μ. Ασία, τον Πόντο, τη Θράκη και την Κωνσταντινούπολη. Στον συνοικισμό αυτό ιδρύθηκε αργότερα και δημοτικό σχολείο.
Η άφιξη των προσφύγων και η τελική εγκατάσταση περίπου 2.500-3.000 στη Σύρο ενδυνάμωσε κατ΄ αρχήν πληθυσμιακά την Ερμούπολη που από καιρό είχε περιέλθει σε πληθυσμιακή στασιμότητα. Ο πληθυσμός της πόλης από 18.663 κατοίκους το 1920 εκτινάσσεται στους 21.416 το 1928. Παρά τις κάποιες δυσκολίες ενσωμάτωσης που, όπως τονίστηκε, συμβαίνουν πάντοτε σε παρόμοιες περιπτώσεις, ανιχνεύουμε και στη Σύρο τη δημιουργική παρουσία των προσφύγων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Είναι ορατή η συμβολή τους στις οικονομικές δραστηριότητες, στη διεύρυνση κάποιων επαγγελμάτων και στη δημιουργία νέων. Αρκετοί γιατροί, δάσκαλοι, λόγιοι, μουσικοί ήταν Μικρασιάτες. Γενικότερα, οι διατροφικές συνήθειες των προσφύγων, ο τρόπος διασκέδασης, ο προφορικός και γραπτός πολιτισμός τους, η αντίληψή τους για τη ζωή, οι εμπειρίες τους, οι συμπεριφορές τους κλπ. συνυπήρξαν με τις αντίστοιχες συριανές και από την ανταλλαγή αυτή και τις προσμίξεις η κοινωνία της Ερμούπολης βγήκε πλουσιότερη”.
Με εκτίμηση
Υποπλοίαρχος(ε.α.)
Ουρανία Πανταζίδου Π.Ν.
