Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΙΙΕ/ΕΙΕ) σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής υλοποίησαν το ερευνητικό έργο «Αντιπρόσωποι Εθνοσυνελεύσεων – Βουλευτικό», το οποίο εντάσσεται στον κύκλο δράσεων του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία «1821-2021. 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Ιστορία-Αρχεία-Μνήμη».
Η Α΄ Εθνοσυνέλευση και το Βουλευτικό σώμα που θεσπίστηκε από αυτήν τον Ιανουάριο του 1822, αποτελούν συστατικές πράξεις της δημοκρατικής λειτουργίας του υπό συγκρότηση ελληνικού κράτους κατά την Επανάσταση του 1821. Το έργο «Αντιπρόσωποι των Εθνοσυνελεύσεων και Βουλευτικό» επιχειρεί την κατά το δυνατόν πληρέστερη καταγραφή και ανάδειξη των προσώπων που συμμετείχαν στους πρώτους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και συνέβαλαν στην εδραίωση της νέας κρατικής οντότητας, θέτοντας τα θεμέλια της δημοκρατικής αντιπροσώπευσης.
Το έργο (βλ. αναλυτικά) δομήθηκε σε δύο άξονες, οι οποίοι αλληλοσυμπληρώνονται. Πρώτος άξονας είναι η τεκμηριωμένη καταγραφή και η παρακολούθηση του βίου του πολιτικού προσωπικού της Επανάστασης του 1821, των προσώπων εκείνων που συμμετείχαν στις Εθνοσυνελεύσεις και στα Βουλευτικά σώματα. Δεύτερος άξονας είναι η καταγραφή των πολιτικών σωμάτων (τοπικές συνελεύσεις και διοικήσεις, εθνοσυνελεύσεις, σώματα νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας) σε μια προσπάθεια συνοπτικής παρουσίασης της ιστορίας των θεσμών αντιπροσώπευσης στην επαναστατημένη Ελλάδα.
Με βάση το ανωτέρω σκεπτικό, στο έργο περιλαμβάνονται ονομαστικοί κατάλογοι των πληρεξουσίων που έλαβαν μέρος στις Εθνοσυνελεύσεις, οι οποίοι συνοδεύονται από αντίστοιχα υπομνήματα: Α΄ Εθνοσυνέλευση 59 πληρεξούσιοι, Β΄ Εθνοσυνέλευση 282 πληρεξούσιοι, Γ΄ Εθνοσυνέλευση (Επιδαύρου) 146 πληρεξούσιοι, Γ΄ Εθνοσυνέλευση (Τροιζήνας) 225 πληρεξούσιοι και Δ΄ Εθνοσυνέλευση 232 πληρεξούσιοι. Οι κατάλογοι που παρατίθενται, παρουσιάζουν κάποιες φορές αποκλίσεις –αριθμητικές και ονοματολογικές– από τους εκδεδομένους καταλόγους. Οι αποκλίσεις αυτές είναι αποτέλεσμα των μεθοδολογικών επιλογών που υιοθετήθηκαν κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. Συγκεκριμένα, θεωρήθηκε ως τεκμήριο συμμετοχής του κάθε προσώπου στις εκάστοτε Εθνοσυνελεύσεις η φυσική του παρουσία, όπως αυτή τεκμηριώνεται από την υπογραφή του στα επίσημα κείμενά τους. Για τον σκοπό αυτό μελετήθηκαν αναλυτικά τα Πρακτικά, τα ψηφίσματα και μέρος της αλληλογραφίας των Εθνοσυνελεύσεων. Επίσης, με τη συνδρομή της βιβλιογραφίας επιδιώχθηκε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της ρευστότητας που χαρακτήριζε κατά την εποχή αυτή την απόδοση βαπτιστικών και οικογενειακών ονομάτων, ώστε να μην επαναλαμβάνονται στους καταλόγους τα ίδια πρόσωπα με διαφορετικές εκδοχές του ονόματός τους.
Στο έργο περιλαμβάνονται, επίσης, βιογραφικά λήμματα των προσώπων που εξελέγησαν παραστάτες στο Α΄, Β΄ και Γ΄ Βουλευτικό (1822-1826). Η πρωτογενής έρευνα κατέληξε σε έναν αριθμό συνολικά 168 παραστατών για το σύνολο της περιόδου. Τεκμήριο της συμμετοχής κάθε προσώπου θεωρήθηκε και εδώ, ακολουθώντας τη μεθοδολογία συγκρότησης των καταλόγων των πληρεξουσίων, η φυσική του παρουσία στις εργασίες του Βουλευτικού, η οποία πιστοποιείται είτε από την υπογραφή του στα Πρακτικά, είτε από την αναγνώρισή του ως παραστάτη από το Σώμα. Στον τελικό κατάλογο δεν συμπεριελήφθησαν τα πρόσωπα εκείνα για τα οποία εντοπίζονται πληροφορίες εκλογής (π.χ. παραστατικά έγγραφα με υπογραφές εκλεκτόρων), αλλά δεν εμφανίζονται να υπογράφουν τα πρακτικά του Σώματος. Επιπλέον, δεν περιλαμβάνονται τα πρόσωπα εκείνα των οποίων η εκλογή θεωρήθηκε άκυρη από το Βουλευτικό.
Η σύνταξη των λημμάτων προσέκρουσε σε ποικίλους σκοπέλους, σημαντικότερος από τους οποίους ήταν κάποιες φορές η διασάφηση του ονοματεπωνύμου των προσώπων, τα οποία ενίοτε απαντώνται με διαφορετική γραφή -αποτέλεσμα τόσο της ρευστότητας της περιόδου ως προς το ονοματολογικό, όσο και μεταγενέστερων παραναγνώσεων. Έτσι, καταρχήν έγινε προσπάθεια να ταυτιστούν τα πολλαπλά ονόματα που αναφέρονται στις πηγές και αφορούν το ίδιο πρόσωπο. Βασικά στοιχεία κάθε λήμματος, όπως το έτος γέννησης και θανάτου του προσώπου, δεν τεκμηριώνονται πάντα επαρκώς, με αποτέλεσμα να απουσιάζουν συχνά από τα κείμενα. Το βιογραφικό λήμμα εστιάζει στη συμμετοχή των προσώπων στο Βουλευτικό, παρακολουθώντας όμως τη διαδρομή τους από τις προεπαναστατικές διεργασίες, όπως η συμμετοχή τους στη Φιλική Εταιρεία, τις επαναστατικές τοπικές συνελεύσεις, τις Εθνοσυνελεύσεις, και συνεχίζοντας με την πολιτική διαδρομή τους μετεπαναστατικά και την όποια συμμετοχή τους σε θεσμούς και όργανα του νέου κράτους.
Για τη σύνταξη των λημμάτων αξιοποιήθηκε η αδημοσίευτη έρευνα για το πολιτικό προσωπικό των χρόνων της Επανάστασης, που πραγματοποιεί τα τελευταία χρόνια στη Βιβλιοθήκη της Βουλής ο Σωτήρης Λεβέντης· αποδελτιώθηκε συστηματικά η πολύτομη έκδοση των Αρχείων της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, η οποία περιλαμβάνει το αρχείο του Βουλευτικού και των Εθνοσυνελεύσεων που απόκειται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής και εξετάστηκαν οι φάκελοι από το Αρχείο Αγωνιστών που απόκεινται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Συμπληρωματικά, προσεγγίστηκε εκδεδομένο αρχειακό υλικό σχετικό με την περίοδο (Αρχείο Αγώνος, Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη κ.ά.), αλλά και ανέκδοτα τεκμήρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Μικροί Κλάδοι Αρχείου Αγώνος, Συλλογή Βλαχογιάννη κ.λπ.). Επικουρικά αξιοποιήθηκε η αδημοσίευτη έρευνα για το πολιτικό προσωπικό της Επανάστασης, την οποία είχε πραγματοποιήσει στο παρελθόν η καθηγήτρια Τόνια Κιουσοπούλου στο πλαίσιο του προγράμματος του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας. Διερευνήθηκε, επιπλέον, η σχετική βιβλιογραφία· καταρχήν τα υπάρχοντα λήμματα σε βιογραφικά λεξικά και εγκυκλοπαίδειες και η ειδικότερη βιβλιογραφία για την Ελληνική Επανάσταση και τους πρώτους πολιτικούς θεσμούς, αλλά και κατά το δυνατόν, η τοπική ιστοριογραφία. Για τη συμμετοχή των προσώπων σε αντιπροσωπευτικούς θεσμούς μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους αποδελτιώθηκαν, επίσης, τα Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής και τα Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Γερουσίας. Το σύνολο των στοιχείων καταχωρίσθηκε σε βάση δεδομένων, δομημένη στο δυναμικό, ψηφιακό εργαλείο Heurist του πανεπιστημίου του Σίδνεϊ.
Το τρίτο μέρος του Έργου περιλαμβάνει ευσύνοπτα κείμενα για τους πολιτικούς θεσμούς της περιόδου της Επανάστασης, αρχής γενομένης από τις τοπικές συνελεύσεις και φθάνοντας έως τη συγκρότηση του κράτους και την οθωνική Γερουσία. Τα κείμενα δεν εξετάζουν αναλυτικά την ιστορία των θεσμών αυτών, αλλά παρέχουν βασικές πληροφορίες σχετικά με την ίδρυση, την οργάνωση και τη λειτουργία τους, προκειμένου να γίνει κατανοητό το πλαίσιο εντός του οποίου έδρασαν τα πρόσωπα.
Τα λήμματα των προσώπων και των πολιτικών θεσμών συνοδεύονται από τις αρχειακές πηγές και τη βιβλιογραφία που αξιοποιήθηκαν για τη σύνταξή τους. Τέλος, τα λήμματα συνοδεύονται από αποσπάσματα πηγών. Στην περίπτωση των προσώπων τα αποσπάσματα επιδιώκουν να δώσουν δείγμα της προσωπικής γραφής ή να προσφέρουν περαιτέρω στοιχεία μέσα από επίσημη αλληλογραφία και μαρτυρίες τρίτων, αναδεικνύοντας όψεις της πολιτικής τους σταδιοδρομίας, καθώς και των ιδιαιτεροτήτων της εποχής. Στην περίπτωση των πολιτικών θεσμών, τα αποσπάσματα, προερχόμενα από επίσημα κείμενα των εν λόγω σωμάτων ή από δημοσιεύματα του Τύπου, αποτυπώνουν διαδικασίες της λειτουργίας των σωμάτων και προβάλλουν σημαντικά κείμενα που τα ίδια εξέδωσαν.
Ομάδα Έργου
Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών / ΕΙΕ
Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Επιστημονικός Υπεύθυνος, Διευθυντής Ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ
Κατερίνα Δέδε, Συντονίστρια του έργου, Εντεταλμένη Ερευνήτρια ΙΙΕ / ΕΙΕ
Μαρία Αρβανίτη, Υποψήφια Διδάκτορας Ιστορίας / ΕΚΠΑ
Βαγγέλης Σαράφης, Υποψήφιος Διδάκτορας Ιστορίας / ΕΚΠΑ
Στο έργο συνεργάστηκε επίσης ο Αντώνης Φλέγκας, μεταπτυχιακός φοιτητής Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ.
Βιβλιοθήκη της Βουλής
Έλλη Δρούλια, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Βιβλιοθήκης της Βουλής
Σωτήρης Λεβέντης, Βιβλιοθήκη της Βουλής
Τέλος, στο έργο συνέβαλαν, στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, οι φοιτήτριες και φοιτητές: Γιάννης Πουλόπουλος και Χρήστος Στρυφτός (Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπίστήμιο), Δήμητρα Καββαδία (Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο), Έφη Μιχαλοπούλου και Λύδια Φυτράκη (Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ).
Συγγραφείς των λημμάτων που αφορούν πρόσωπα και θεσμούς είναι η Μαρία Αρβανίτη και ο Βαγγέλης Σαράφης (βλ. αναλυτικά).
Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος που μας διέθεσε τους φακέλους από το Αρχείο Αγωνιστών.
Ευχαριστούμε επίσης την καθηγήτρια του ΕΚΠΑ Τόνια Κιουσοπούλου που μας διέθεσε απλόχερα παλαιότερη αδημοσίευτη έρευνά της.
Τα σκίτσα που πλαισιώνουν τα λήμματα των μελών του Βουλευτικού σχεδίασε η Όλγα Ευαγγελίδου, υποψήφια διδάκτορας Ιστορίας της Τέχνης / ΑΣΚΤ, την οποία ευχαριστούμε θερμά.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Σχεδιασμός και ανάπτυξη ιστοσελίδας
