Πρωτεύει όλων των εν Ανατολή θεάτρων: Ο Μ. Ελευθερίου γράφει για το πρώτο θέατρο της Ελλάδας

Διόλου δεν θα ίδρωνε το αυτί του Μικέ Σαλβάγου, του «ταλλαρά», όπως τον ονοµάζει ο διαβόητος Ανδρέας Συγγρός ή Τσιγγρός, κατά τον Ροΐδη, αφού «του “φαγε» την περιουσία του στα αισχρά Λαυρεωτικά. Και εννοώ δεν θα ίδρωνε αν άκουγε τα αναθέµατα των Πατέρων της Εκκλησίας για τα θέατρα και τους ηθοποιούς. Το είχε βάλει σκοπό στη ζωή του να χτίσει θέατρο στην Ερµούπολη και το κατόρθωσε µε τους πλούσιους φίλους του, µε τις «µεθέξεις», µερίδιο δηλαδή 500 δραχµών ο καθένας.

Τα θυρανοίξια του θεάτρου Απόλλων έγιναν τον Απρίλιο 1864 όχι από έλληνες ηθοποιούς, αλλά από ιταλικό μελοδραματικό θίασο και με τον περιλάλητο «Ριγκολέτο». Γι” αυτό φέτος οι Συριανοί γιορτάζουν τα πρώτα 150 χρόνια του.

Οι πλούσιοι της εποχής και ιδίως οι χιώτες άποικοι ήθελαν ένα τετράπτυχο για τις ανέσεις τους και τη δόξα τους. Μια μεγάλη εκκλησία, του Αγίου Νικολάου, να πατάς και να τρίζουν οι πολυέλαιοι, την κλειστή λέσχη τους, για να μη συναγελάζονται με τους ψωριάρηδες, ένα αντάξιο δημαρχείο για να τρομάζει όποιος το βλέπει και βέβαια ένα θέατρο, σύμφωνα με τα φιγουρίνια των ιταλικών θεάτρων. Εκεί όπου πήγαιναν κάθε χρόνο και στη συνέχεια στο Παρίσι για ψώνια και διασκεδάσεις.

Ποια ήταν όμως τα αναθέματα των Πατέρων της Εκκλησίας για το θέατρο και τους ηθοποιούς, αυτής της «λύμης της οικουμένης»; Ενδεικτικά αναφέρω τον Ιωάννη Χρυσόστομο, την ευχή του να “χουμε, ο οποίος έλεγε ότι στα θέατρα ακούγονται «ρήματα αισχρά και καταγέλαστα και κουρά τοιαύτη (των ηθοποιών) και βάδισις ομοία και μελών διάκλασις (προφανώς εννοεί το… σπαγκάτο!) και οφθαλμών εκστροφαί και πάντα της εσχάτης ασελγείας… και γυναίκες εκεί πορνευόμενες και άνδρες ηταιρηκότες πάντα αισχύνης…». Χειρότερα τους σέρνει ο Μέγας Βασίλειος, μεγάλη η χάρη του.

Αυτά όλα δεν ενδιέφεραν κανέναν. Θέατρο θέλανε και ν’ ακούνε όπερες και οπερέτες γιατί μόνο αυτά τα θεάματα παρακολουθούσαν στην Ευρώπη. Πολύ αργότερα ανακάλυψαν και τη Σάρα Μπερνάρ, την οποία μάλιστα οι Συριανοί έκαναν και… νύφη τους, αφού παντρεύτηκε τον Ζακ Δαμαλά, γιο του Αμβροσίου Δαμαλά, δημάρχου της Ερμούπολης! Είναι να μη σαλτάρουν;

Τώρα τι δουλειά είχε να μεταφραστεί και να τυπωθεί στην Ερμούπολη, το 1828, το θεατρικό έργο «Φαίδρα» του Ρακίνα, είναι μυστήριο. Σε πόσους απευθυνόταν αυτή η έκδοση; Και σε πόσους απευθυνόταν η γλυκύτατη Ευανθία Καΐρη δύο χρόνια νωρίτερα, όταν τύπωνε το θεατρικό της «Νικήρατος» και παιγμένο από συριανούς ερασιτέχνες στην Ερμούπολη το 1830; Και όμως έβαλε το λιθαράκι της στη θεατρική ιστορία του νησιού. Ιδού μία πρόταση από το κείμενό της: «Ηλπιζα να πείσω τα τέκνα μου να με αποχωρισθούν, και εγώ ήσυχος και αμέριμνος να σφάζω Τούρκους, αλλά τώρα ποία στρατεύματα, ποίοι εχθροί θα πλησιάσουν εις αυτά; Ολοι θα το μετανοήσουν. Ολοι θα κατασπαραχθούν».

Δεν είναι βέβαια Μακρυγιάννης, αλλά είναι γλώσσα γλυκιά και στρωτή πριν κατασπαραχθεί από τους απογόνους, τούς κατευθείαν, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν στο νησί έξι ερασιτεχνικοί θίασοι. Κανείς δεν έχει το όνομα της Ευανθίας. Κι όμως, αυτοί οι ερασιτέχνες έφτυσαν αίμα για να περισώσουν, πριν από χρόνια, ό,τι μπορούσαν από το μισογκρεμισμένο θέατρο…

Το θέατρο Απόλλων, το 1864, «πρωτεύει όλων των εν Ανατολή θεάτρων και ιδίως των Αθηνών, Σμύρνης, Κωνσταντινουπόλεως και Αλεξανδρείας». Τον Μάρτιο 1866 εδέησε επιτέλους να εμφανισθεί ελληνικός θίασος του Παντελή Σούτσα. Από εκεί και πέρα και έως το 1953, που έδωσε την τελευταία παράσταση της ζωής της η Μαρίκα Κοτοπούλη, θα εμφανισθούν τα μεγαλύτερα ονόματα της ελληνικής σκηνής, πρόζας, μελοδράματος, οπερέτας και επιθεώρησης.

Ονόματα δεν αναφέρω διότι, καίτοι μυθικά (κυριολεκτώ), είναι τελείως άγνωστα στους σημερινούς. Και όμως, όλοι αυτοί κρατήσανε στη θέση του τον ουρανό της Ελλάδας!

Εδώ να προσθέσω ότι το καλοκαίρι του 1895, εκτός από τα δύο θερινά θέατρα που είχε το νησί με παραδαρμένους ασφαλώς θιάσους, υπήρχε ακόμη ένα σε κάποια εξοχή για τους παραθεριστές! «Και βλέπει τις εκεί και αβράς δεσποινίδας μαρμαίροντος κάλλους, και σεμνάς και επιχαρίτους δεσποίνας, και νέους φαιδρούς και άνδρας σοβαρούς και σεβαστούς πρεσβύτας».

Η πρώτη εμφάνιση της Κοτοπούλη στην Ερμούπολη έγινε στα 1896, σε ηλικία 8 χρονών. Ακολουθούσε τον θίασο των γονιών της. Μετά την παράσταση του «Αρχοντοχωριάτη», «η μικρά θυγάτηρ του κ. Κοτοπούλη απήγγειλε ωραίον ποίημα του Αχ. Παράσχου. Η ωραία της απαγγελία και το θάρρος της απέσπασαν ζωηρά χειροκροτήματα εκ μέρους του κοινού, τη προσέφερον δε και ωραίον στέφανον εκ λευκών ρόδων». Ολα οργανωμένα εκ των προτέρων!

Ας σημειωθεί ότι και η μητέρα της άρχισε από τα δώρα. Την ξεμυάλισε ότι είχε ταλέντο ο μέγας Διον. Ταβουλάρης και την τράβηξε στην κόλαση του θεάτρου. Για να τελειώνω με την «κολασμένη» οικογένεια. Στις διαφημίσεις του ο θίασος του πατέρα της, τον Ιούλιο 1901, στις αθηναϊκές εφημερίδες, που έπαιζε στο θέατρο Ομονοίας, σημείωνε: «Εις το εντός του θεάτρου καφενείον ευρίσκεται λουκούμι Συριανό, καφές καθαρός και νερό διυλισμένο και παγωμένο!».

Παρά τους κανονισμούς να μην εισέρχονται στο θέατρο «ειδικά» πρόσωπα, δηλαδή «ρυπαρώς και ακόσμως ενδεδυμένων, μεθυσμένων, φρενοβλαβων(!)» και θεατών με ζώα και φυσικά, χωρίς να αναφέρεται, «κοινών» γυναικών, εν τούτοις μερικά τέτοια πρόσωπα είχαν, φαίνεται, τον διάολο μέσα τους και θέλανε να δούνε τι επιτέλους γίνεται «εκεί» με τους τραγουδιστές της όπερας.

Τον Νοέμβριο 1903 στριμώχτηκαν στην παράσταση του «Τροβατόρε» δύο τρία «υποκείμενα υπαγόμενα εις την δικαιοδοσίαν της αστυνομίας προκαλούντα την γενικήν αγανάκτησιν»! Για σκέψου. Φαίνεται όλοι ήταν των Κατηχητικών σχολείων.

Πρέπει όμως να ήταν πολύ, μα πολύ μάγκας και αυτός που τους αψήφησε όλους και κάλεσε στο θεωρείο του μια «ειδική» κυρία, που ασφαλώς θα σπάγανε τα πλακάκια που πατούσε. Αυτά γύρω στα 1925. Λύσσαξαν οι γύρω του. Την παράσταση όμως την απόλαυσαν οι δυο τους. Αυτός μάλιστα είχε και το κουσούρι του φωτογράφου και έτσι έχουμε σήμερα αυθεντικές φωτογραφίες από πορνείο της Ερμούπολης εκείνων των χρόνων!

Μ” αυτά και μ” αυτά γράφονται οι μικρές και μοιραίες ιστορίες των ανθρώπων που σνομπάρουν οι ιστορικοί και προσπερνούν οι κοινωνιολόγοι. Αλλά είπαμε: όλοι αυτοί και όλα αυτά κρατάνε στη θέση του τον ουρανό της πατρίδας μας. Τα πρώτα 150 χρόνια του Απόλλωνα ήταν η εισαγωγή στην ιστορία του. Μένει το αόρατο και ατελείωτο μέλλον. Ασφαλώς το περιμένουν καλύτερες νύχτες. Όλοι του το ευχόμαστε.

Από τις αρχές του 19ου αιώνα διάφοροι θίασοι από την Ιταλία έδιναν παραστάσεις σε αποθήκες και παράγκες. Ερασιτεχνικές ομάδες είχαν δημιουργηθεί με πρωτοβουλία της Ευανθίας Καΐρη, αδελφής του λόγιου Θεόφιλου Καΐρη.

Το 1861 επιφανείς Συριανοί με επικεφαλής τον Μικέ Σαλβάγο υποβάλλουν στο Δημοτικό Συμβούλιο πρόταση για τη δημιουργία θεάτρου «διά συνεταιρισμού». Τα σχέδια (με επιρροές από το Σαν Κάρλο της Νάπολι) ανέλαβε ο ιταλός μηχανικός Πιέτρο Σάμπο.

Τον Απρίλιο του 1866 το θέατρο δίδεται σε ελληνικό θίασο, την Ελληνική Δραματική Εταιρεία, που με επιστολή του στις 22 Φεβρουαρίου 1866 ο Ραγκαβής (ως πρόεδρος της επιτροπής του Εθνικού Θεάτρου) έχει συστήσει στην επιτροπή Δημοτικού Θεάτρου.

Το 1874 γίνονται οι πρώτες ανακαινίσεις, ενώ ακολουθούν άλλες τρεις.

Οι βομβαρδισμοί του Β” Παγκοσμίου Πολέμου καταστρέφουν το κτίριο και ουσιαστικά οδηγούν στο κλείσιμό του.

Το 2000 το υπουργείο Πολιτισμού υλοποιεί μελέτες του αρχιτέκτονα Πέτρου Πικιώνη για την ανακαίνιση του θεάτρου

Σήμερα φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ, όπως τo Φεστιβάλ Αιγαίου και το Διεθνές Φεστιβάλ Κλασικής Μουσικής Κυκλάδων.