Πρωτιές της Ερμούπολης (Μέρος Β’)

από τον κ. Χρήστο Θανόπουλο
[Συνέχεια από το Μέρος Α’]

Η Σύρος το μικρό νησί, με πληθυσμό μόλις 4.000-5000 ψυχές προεπαναστατικά, μέσα από μια δύσκολα επαναλήψιμη ιστορική συγκυρία και ιδιοτυπία (γαλλική προστασία, ουδετερότητα, συρροή προσφύγων), αναδείχτηκε στο κύριο εμπορικό και ναυτικό κέντρο του πρώιμου ελληνικού κράτους. Για 35 χρόνια (1825-1860) η Ερμούπολη ήταν το πρώτο με διαφορά λιμάνι και για όλο τον 19ο αιώνα, παρέμεινε μία από τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις. Οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες, Κυδωνιάτες, Χιώτες, Ψαριανοί, Κασιώτες που συρρέουν τα πρώτα επαναστατικά χρόνια, φέρνουν μαζί τους το όραμα μιας νέας κοινωνίας. Η Αντιβασιλεία του Όθωνα (1833) διαίρεσε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος σε νόμους και όρισε την Ερμούπολη πρωτεύουσα του νομού Κυκλάδων, δίνοντας της εξ αρχής ξεχωριστή θέση την ελληνική επικράτεια.

Στα χρόνια της ακμής αλλά και αργότερα, κατείχε πολλές πρωτιές, τις οποίες θα σταχυολογήσουμε ενδεικτικά.

ΔΗΜΑΡΧΟΙ

Είναι η μοναδική ελληνική πόλη, όπου γίνεται άριστη διαχείριση των εισπραττόμενων φόρων και είναι καθοριστική η συμβολή, τόσο των αρχών, όσο και των πολιτών, σε κοινωφελή έργα που αναβαθμίζουν την Ερμούπολη. Οι δήμαρχοι, οι περισσότεροι πετυχημένοι έμποροι, συναγωνίζονται ποιος θα εξωραΐσει την πόλη με τα περισσότερα δημοτικά έργα, προσφέροντας κάποιοι ακόμη και την αμοιβή τους. Δήμαρχοι όπως οι Πρασσακάκης, Ράλλης, Τσιροπινάς, Πετρίτζης κ.α. είχαν μοναδικό σκοπό την προκοπή του τόπου. Κορυφαίος υπήρξε ο Δήμαρχος Δημήτριος Βαφειαδάκης (1804-1898), αυτοδημιούργητος έμπορος, βιομήχανος, πλοιοκτήτης, τραπεζίτης, έξι φορές δήμαρχος Ερμούπολης. Είναι ο δήμαρχος των μεγάλων έργων με κυριότερα την ανέγερση του δημαρχείου, την αναθεώρηση του σχεδίου πόλεως και την ανέγερση Μνημείου Εθνικής Παλιγγενεσίας(πλατεία Αγ. Νικολάου), του πρώτου ανάλογου μνημείου στον ελληνικό χώρο (1888). Χρηματοδότησε αλλά και συμμετείχε σε εκστρατεία για την απελευθέρωση της Χίου (1827) και με δάνειο ένα εκατομμύριο δραχμές χρηματοδότησε την Κρητική Επανάσταση του 1866. Αγόραζε πτωχευμένα εργοστάσια σε πλειστηριασμούς, τα νοίκιαζε σε νέους επιχειρηματίες στους οποίους παρείχε δάνεια για να τα ανασυγκροτήσουν.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η Ερμούπολη σαν οικιστικό σύνολο διατηρήθηκε σχεδόν αλώβητη και έτσι σήμερα βλέπουμε τη μοναδική ελληνική πόλη του 19ου αιώνα, που έχει διατηρηθεί ολόκληρη. Καμία ελληνική πόλη δεν παρουσιάζει τόσο ομοιόμορφη χρονικά και τυπολογικά αρχιτεκτονική εικόνα. Η πρώιμη και έντονη οικονομική της ανάπτυξη, οι επαφές με τα ευρωπαϊκά κέντρα και η προσέλευση Γερμανών και Ιταλών αρχιτεκτόνων κυρίως, συντέλεσαν στο να δημιουργηθεί ένας αρχιτεκτονικός ρυθμός, συγκερασμός νεοκλασικού και ρομαντικού, σύμφωνος με τις αρχές του «Ρομαντικού Κλασικισμού».

Ο Weiler ανέλαβε να διορθώσει και να τροποποιήσει το αρχικό ρυμοτομικό σχέδιο Ερμούπολης των Weber και Schaubert. Εφαρμόστηκαν για τις απαλλοτριώσεις και τον τρόπο οικοδομής κτιρίων, ορισμένα άρθρα από τα ανάλογα διατάγματα του 1836 στο σχέδιο της πόλης των Αθηνών. Υπάρχει έλλειψη χώρου και πρασίνου, γι αυτό έγιναν κατεδαφίσεις και δόθηκε μεγάλη σημασία στις 3 πλατείες του ρυμοτομικού σχεδίου ( Μιαούλη, Αλάνα, Μπαμπαγιώτου). Η πλατεία Μιαούλη ( πρώην Όθωνος και Λεωτσάκου) είναι μία από τις μεγαλύτερες και ωραιότερες της Ελλάδος. Δενδροφυτεύτηκε το 1855 και πλακοστρώθηκε με μαρμαρόπλακες Τήνου το 1868. Τα κτίρια που έδωσαν σιγά- σιγά μορφή στην πλατεία, άρχισαν να χτίζονται στα 1840-1850, με τις χαρακτηριστικές στοές που υιοθετήθηκαν στον αρχικό σχεδιασμό της, πάνω στα πρότυπα των ευρωπαϊκών και κυρίως ιταλικών πόλεων.

Το λαμπρότερο όλων των κτιρίων είναι το δημαρχείο (1876-1889), έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ. Είναι από τα μεγαλύτερα και σίγουρα το ωραιότερο ελληνικό δημαρχιακό μέγαρο. Χρειάστηκε να γίνουν πολλές μεταρρυθμίσεις στα σχέδια και δόθηκε η όψη ανακτόρου, με τους δύο πύργους στα άκρα και τη μνημειακή μαρμάρινη κλίμακα. Ο πρώτος όροφος είναι τοσκανικού ρυθμού, ο δεύτερος ιωνικού και το επίπεδο του πύργου κορινθιάζοντος ρυθμού. Οι αίθουσες έχουν ξύλινα δάπεδα και οι οροφές με χαμηλά τόξα στηρίζονται σε σιδηροδοκούς, λύση που πρώτος ο Τσίλερ εφάρμοσε στην Ελλάδα. Πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο έχει η αίθουσα συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου.

Ο ναός του Αγ. Νικολάου, χτισμένος σε δεσπόζουσα θέση στα Βαπόρια, ορατός από τον επισκέπτη στο πλοίο, «φέρει τα πρωτεία όλων των εν Ελλάδι ναών, υπερτερών μάλιστα και της εν Αθήναις Μητροπόλεως». Ο μεγαλύτερος ναός της Ελλάδος και ένας από τους μεγαλύτερους των Βαλκανίων. Λαμπρός στην οικοδομή και την διακόσμηση, με δωρητές το Δήμο Ερμούπολης, τον Όθωνα, το βαρόνο Σίνα, Χιώτες και ομογενείς από Ρωσία και Κωνσταντινούπολη. Το μαρμάρινο τέμπλο του Γ. Βιτάλη είναι ένα από τα ωραιότερα του 19ου αιώνα σε σύνθεση και εκτέλεση. Ο μαρμάρινος άμβωνας του Γ. Φυτάλη είναι ίδιος με αυτόν της αθηναϊκής μητρόπολης. Ο Μυστικός Δείπνος και η Αποκαθήλωση στο τέμπλο είναι μοναδικά έργα Ρώσων καλλιτεχνών.Εκτός από τον ξυλόγλυπτο επίχρυσο επιτάφιο,τα μανουάλια,κ.λ.π.,ξεχωρίζουν τα 4 ασημένια φανάρια της βασιλικής άμαξας που δώρισε η βασίλισσα Όλγα στο ναό.

Το πρώτο μεγάλο μνημειακό κτίριο εργοστασίου ήταν αυτό του σιδηρουργείου της «Ελληνικής Ατμοπλοΐας», μοναδικό στο είδος του σε ολόκληρη την Ανατολή, βασισμένο σε σχέδια Ευρωπαίων αρχιτεκτόνων και του Ιταλού Sampo.

Οι οικίες νησιωτικού ή λαϊκού τύπου, νεοκλασικού, Αθηναϊκού νεοκλασικού ρυθμού, χτίστηκαν από τα 1834 έως τα τέλη του 19ου αιώνα. Η Ερμούπολη είναι η μόνη ελληνική πόλη όπου διατηρούνται τόσες πολλές και τόσο καλοδουλεμένες τοιχογραφίες στο εσωτερικό των αρχοντικών,δημιουργίες ιταλών κυρίως ζωγράφων, επηρεασμένες συνήθως από δυτικά πρότυπα.

Οι πλακόστρωτοι δρόμοι της Ερμούπολης είτε με μαρμαρόπλακες, είτε με κυβόλιθους, τα φαρδιά πεζοδρόμια και οι θολωτοί οχετοί κάτω από τους δρόμους με τις ευρύχωρες οπές καθαρισμού, γίνονται αντικείμενο θαυμασμού όλων των ξένων επισκεπτών. O Faucher (1878) αναφέρει ότι οι δρόμοι της Ερμούπολης μπορούν να συγκριθούν μόνο με αυτούς της Νάπολης, Φλωρεντίας, Βιέννης. Οι Συριανές καμαρώνουν ότι περπατούν πάνω σε λιθόστρωτα, όταν οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας είναι ακόμα χωμάτινοι.

Το Κρεοπωλείο – Ιχθυοπωλείο (1846) είναι το μοναδικό στην Ελλάδα κτίριο τέτοιας χρήσης. Χτίστηκε με μετοχές ιδιωτών. Μετά από έξι χρόνια έγινε δημοτικό, αφού προηγουμένως από τα ενοίκια επέστρεψαν τα χρήματα στους μετόχους. Ήταν χτισμένο στη θέση του κτιρίου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, στο λιμάνι. Ο Γερμανός περιηγητής Faucher έγραφε (1878) ότι «η Ερμούπολη μπορεί να είναι περήφανη για την Κρεαταγορά- Ιχθυαγορά, κτίρια που στερούνται και πολύ μεγαλύτερες πόλεις ακόμα και στη Γερμανία».

Τα μνημεία του Μαυσωλείου, κυρίως στο παλαιό ορθόδοξο νεκροταφείο του Αγ. Γεωργίου, είναι από τα καλύτερα γλυπτικά και αρχιτεκτονικά έργα που σώζονται στον ελληνικό χώρο.Ναίσκοι, σαρκοφάγοι, ανάγλυφες επιτύμβιες στήλες, προτομές σε βάθρα ή ψηλούς κίονες και μαρμάρινα αγγεία, αποτελούν ένα μοναδικό σύνολο (1870-τέλη 19ου αιώνα).

Δείτε επίσης:

Πρωτιές της Ερμούπολης (Μέρος Α’)
Πρωτιές της Ερμούπολης (Μέρος Γ’)