Μια ξενάγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σύρου είναι πάντα ενδιαφέρουσα, πόσο δε μάλιστα όταν αυτή η ξενάγηση πραγματοποιείται από την αρχαιολόγο Μαρίζα Μαρθάρη, η οποία πρωτοστάτησε πριν χρόνια ώστε να δημιουργηθεί η αίθουσα που είναι αφιερωμένη στο Χρήστο Τσούντα, τον άνθρωπο που συνέδεσε το όνομά του με τον Κυκλαδικό Πολιτισμό.
Συναντηθήκαμε με την κ. Μαρθάρη στο μουσείο το πρωί της Τετάρτης (ως γνωστόν συμμετείχε στις εκδηλώσεις του συλλόγου Ποντίων & Βορειοελλαδιτών Σύρου “Ο Θρακιώτης αρχαιολόγος Χρήστος Τσούντας ανακαλύπτει τον Κυκλαδικό Πολιτισμό” ως κεντρική ομιλήτρια. Η ξενάγηση ξεκίνησε από την αίθουσα “Χρήστου Τσούντα”, που βρίσκεται στο εσωτερικό του μουσείου.
“Η αίθουσα αυτή άνοιξε για το κοινό το 1998, μέχρι τότε ήταν κλειστή για το κοινό γιατί λειτουργούσε ως αποθηκευτικός χώρος. Τότε, σκέφτηκα, καθώς τη χρονιά εκείνη διοργανώθηκαν διάφορες εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τις ανασκαφές του Χρήστου Τσούντα στο νησί, να λειτουργήσει αυτή η έκθεση, καθώς με είχε συναρπάσει η προσωπικότητά του. Η έκθεση αυτή θα λειτουργούσε ως περιοδική, αλλά τίποτε μονιμότερον του προσωρινού… έτσι η έκθεση λειτουργεί από τότε έως και σήμερα. Ας μη ξεχνάμε ότι, παρ΄ όλο που ο Τσούντας πραγματοποίησε ανασκαφές και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, τις πιο σημαντικές τις έκανε στη Σύρο και εδώ έμεινε το μεγαλύτερο διάστημα καθώς το ενδιαφέρον υπήρξε πολύ μεγάλο.
Επίσης, θυμάμαι, ότι τότε, με την ευκαιρία των εκδηλώσεων, είχαμε διαμορφώσει και το Καστρί πάρα πολύ καλά, είχαν καθαριστεί οι δρόμοι, είχαν μπει πινακίδες (άσχετα εάν μετά τις έσπασαν οι άνθρωποι, παρ΄όλο που οι Συριανοί είναι φιλάρχαιοι).
Από την υπηρεσία Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων καθώς και από το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα αλλά και εδώ βρήκα πολύ σημαντικά στοιχεία έτσι ώστε να μπορέσω να πραγματοποιήσω αυτήν την έκθεση, όπου όπως βλέπετε υπάρχει ένα ενδεικτικό δείγμα από σημειώσεις του Χρήστου Τσούντα, σχέδια τάφων (ο Τσούντας είχε σπουδάσει και αρχιτεκτονική στο Ανόβερο), σελίδες από το ημερολόγιό του, δημοσιεύσεις του σε περιοδικά αλλά και υπηρεσιακή αλληλογραφία καθώς και δημοσιεύσεις εφημερίδων και φωτογραφικό υλικό της εποχής. Κάποιες από τις φωτογραφίες που βλέπετε, μου παραχωρήθηκαν από τον κ. Μάνο Ελευθερίου (η κ. Μαρθάρη τόνισε τη βοήθεια που της είχε προσφέρει ο κ. Ελευθερίου με την παραχώρηση φωτογραφικού υλικού από το αρχείο του).
Οι αρχές και ο κόσμος της Σύρου γνώριζαν για τις ανασκαφές του Χρ. Τσούντα, όταν όμως αντιλήφθηκαν ότι τα ευρήματα έπρεπε να σταλούν στο αρχαιολογικό μουσείο στην Αθήνα (σύμφωνα με τη νομοθεσία που ισχύει και σήμερα, τα ευρήματα έπρεπε να φυλάσσονται σε μουσείο και να υπάρχουν συντηρητές για να τα συντηρήσουν ώστε να μην καταστρέφονται), ξεσηκώθηκαν. Αυτά φαίνονται καταγεγραμμένα και στις τότε εφημερίδες (ΠΑΤΡΙΣ) αλλά και σε αλληλογραφία με τις αντίστοιχες υπηρεσίες.
Η Σύρος είχε την εποχή εκείνη ένα παν-νησιωτικό μουσείο, όπου φυλάσσονταν ευρήματα και από άλλα νησιά. Στην αρχή το μουσείο εκείνο ήταν στεγασμένο στο Γυμνάσιο, έπειτα στο Νησάκι. Την εποχή των ανασκαφών του Τσούντα ο χώρος στο Νησάκι ήταν αρκετά υποβαθμισμένος.
Τότε ο πολύ δραστήριος Δήμαρχος ο Βαφειαδάκης ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ελευθεριάδη (που είχε φτιάξει και την Ανάσταση) να διαμορφώσει κατάλληλο χώρο στο Δημαρχιακό Μέγαρο, που την εποχή εκείνη είχε ολοκληρωθεί, ώστε να γίνει μουσείο. Πράγματι με σχέδια του αρχιτέκτονα διαμορφώθηκαν οι αίθουσες του Αρχαιολογικού Μουσείου Σύρου και έτσι μπόρεσαν να επιστρέψουν τα διπλά (όμοια) αρχαία, τα οποία παραδόθηκαν από τον ίδιο τον Τσούντα. Στο χώρο μπορείτε να δείτε και το πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής. Επίσης μέσα στην αίθουσα “Χρήστου Τσούντα” μπορεί κανείς να δει ορισμένα ευρήματα από το Καστρί και τη Χαλανδριανή, που έφερε στην επιφάνεια ο μεγάλος Θρακιώτης αρχαιολόγος.
Σημαντική θέση μέσα στις προθήκες κατέχουν κάποια κύπελλα, που δεν υπήρχαν στις Κυκλάδες, τα συγκεκριμένα (τα σχέδια) τα πήραν από την Ανατολή. Αυτό δείχνει την ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου της Σύρου με τις απέναντι ακτές της Μικράς Ασίας. Είναι η εποχή που εισάγονται μέταλλα από τις απέναντι ακτές. Στο Καστρί (ΦΑΣΗ ΙΙ) βρέθηκε οργανωμένο εργαστήρι μετάλλων που όμοιό του δεν έχει βρεθεί πουθενά αλλού.
Στην κεντρική αίθουσα του μουσείου βρίσκονται τα ευρήματα που προυπήρχαν του Τσούντα, όταν λειτουργούσε σε άλλους χώρους το παν-νησιωτικό μουσείο, με ευρήματα κατά κύριο λόγο από άλλα νησιά. Τα περισσότερα προέρχονται από την Αμοργό καθώς τότε δεν υπήρχε μουσείο στο νησί. Επίσης υπάρχουν ευρήματα από την Κέα, την Ανδρο, την Πάρο, την Ιο, την Τήνο αλλά και από την Αίγινα και την Εύβοια. Στην αίθουσα αυτή κυριαρχεί το μάρμαρο (πολλά από τα αντικείμενα αυτά είναι της ρωμαικής εποχής). Τα ευρήματα αυτά προυπήρχαν των ανασκαφών του Τσούντα στο παλιό μουσείο της Σύρου, που ήταν ένα από τα τρία μουσεία που υπήρχαν στον ελλαδικό χώρο. Επίσης στο χώρο αυτό μπορεί κάποιος να δει και αντικείμενα που βρέθηκαν στο Γαλησσά., όπου υπήρχε αρχαία πόλη, η Γαλησσός, μέλος και αυτή της αθηναικής συμμαχίας. Η Σύρος ήταν συνδεδεμένη με την Αθήνα, απ΄ όπου γίνονταν πολλές εισαγωγές.
Εντυπωσιακή είναι και η κλασσική Σύρος, η αρχαία πόλη της Σύρου, η οποία βρισκόταν κάτω από την Ερμούπολη. Η Ερμούπολη κτίσθηκε επάνω στην αρχαία Σύρο. Βέβαια, τότε, κυρίαρχο ήταν το πολύ μεγάλο το πρόβλημα της επιβίωσης των ανθρώπων που ήρθαν πρόσφυγες κυνηγημένοι και οι οποίοι έφτιαξαν το θαύμα της Ερμούπολης. Παρ΄ όλη την καταστροφή υπάρχουν αρκετές παραδόσεις αρχαίων. Επίσης στην αίθουσα μπορεί κανείς να δει το άγαλμα του Ποσειδώνα, το οποίο προέρχεται από αρχαίο ναό στα Λαζαρέτα. Επίσης από τα νεκροταφεία της Σύρου καθώς και πολλά ρωμαικά αφού οι Ρωμαίοι, μετά την καταστροφή της Δήλου, είχαν δώσει μεγάλη βαρύτητα στο λιμάνι της Σύρου.
Στην τέταρτη αίθουσα μπορεί κανείς να δει πολλά ευρήματα από τις ανασκαφές του Τσούντα στη Σύρο αλλά και στην Πάρο αλλά και από τη Νάξο. Πολλά από τα αντικείμενα της Νάξου προέρχονται από κατασχέσεις, που δικάζονταν στα δικαστήρια της Σύρου.
Το 1960 το μουσείο εμπλουτίζεται χάρις στον πολύ δραστήριο έφορο αρχαιοτήτων Ζαφειρόπουλο , ο οποίος όχι μόνο εμπλουτίζει το μουσείο της Σύρου με ευρήματα που προυπήρχαν του Τσούντα αλλά ιδρύει και μουσεία σε όλες τις Κυκλάδες, εκεί όπου δεν υπήρχαν. Επίσης πολλά ευρήματα του Τσούντα έφερε στη Σύρο από το αρχαιολογικό μουσείο Αθηνών η Ντιάνα Ζαφειροπούλου.
Κάποια αντικείμενα μαρτυρούν και την ροπή που είχαν οι αρχαίες Συριανές στην προσωπική τους ομορφιά καθώς κάποιες από τις θήκες είχαν μέσα χρώματα για το αντίστοιχο μακιγιάζ της εποχής.
Επίσης μπορεί κάποιος να δει και ορισμένα ευρήματα του Κλώνου Στεφάνου, ο οποίος είχε σκάψει ορισμένους τάφους στη Χαλανδριανή πριν τον Τσούντα. Τα περισσότερα από εκείνα τα ευρήματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο στην Αθήνα.
Στην ίδια αίθουσα υπάρχει, παρ΄ όλο που είναι παράταιρο, ένα σπουδαίο αιγυπτιακό αντικείμενο, το οποίο οι αιγυπτιολόγοι θαυμάζουν και πολλοί έχουν ζητήσει να το μελετήσουν.”
Στο τέλος της ξενάγησης η κ. Μαρθάρη μου αποκάλυψε ότι, ως έφορος της ΚΑ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, βρήκε στη Χαλανδριανή 28 αδιατάρακτους τάφους. Μάλιστα όπως τόνισε είναι εκπληκτικό το πώς οι τάφοι αυτοί διασώθηκαν από τους αρχαιοκάπηλους… Στους τάφους αυτούς βρέθηκαν τηγανόσχημα, ειδώλια κ.λ.π., αρκετά των οποίων έχουν συντηρηθεί και μελετηθεί.
Επίσης η κ. Μαρθάρη ευχήθηκε ώστε να βρεθεί ένα κτίριο το οποίο να στεγάσει όλες αυτές τις αρχαιότητες, που είναι πολλές. Μακάρι, όπως είπε, οι νέοι και ικανότατοι συνάδελφοι που ασχολούνται τώρα με τη Σύρο, να βρουν θετική ανταπόκριση όσον αφορά την εξεύρεση ενός μεγαλύτερου κτιρίου, αντάξιου της ιστορίας του νησιού. Δεν παρέλειψε να τονίσει ότι το 2011 είχαν ξεκινήσει διαδικασίες για να παραχωρηθεί κάποιο κτίριο ώστε να στεγαστεί το νέο μουσείο αλλά πριν ολοκληρωθούν αυτές, ανεκλήθησαν, χωρίς να γνωρίζει το λόγο (ή δεν ήθελε να μου πει). Η μη ύπαρξη μεγαλύτερου και βεβαίως κατάλληλου κτιρίου δεν επιτρέπει την έκθεση των πάρα πολλών ευρημάτων που φυλάσσονται σε αποθήκες.
Ολοκληρώνοντας την ξενάγηση, πληροφορήθηκα ότι το μουσείο της Σύρου είχε υποστεί παλαιότερα κλοπή, ευτυχώς όμως η περιπέτεια είχε αίσιο τέλος και τα κλοπιμαία δεν κοσμούν κάποιες συλλογές ή αντίστοιχα κάποια άλλα μουσεία του εξωτερικού.
Υ.Γ. Η κ. Μαρθάρη είναι σήμερα Επίτιμη Διευθύντρια του Υπουργείου Πολιτισμού. Επίσης ως Διευθύντρια της συστηματικής ανασκαφής της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών συνεχίζει το έργο της στο Καστρί της Σύρου (στην θέση-ορόσημο του Κυκλαδικού Πολιτισμού).
Της Ουρανίας Πανταζίδου Π.Ν., Υποπλοίαρχος (ε.α).
