Ένα ταξίδι στην Ευρώπη, παραμονές της 28ης Οκτωβρίου 1940

Το 1940 ο αμερικανός συγγραφέας Ερνεστ Χέμινγουέη γράφει το μυθιστόρημα “Για ποιον κτυπά η καμπάνα”. Κεντρικό πρόσωπο είναι ο Αμερικανός ιδεαλιστής καθηγητής Ρόμπερτ Τζόρνταν, ο οποίος εγκαταλείπει την πατρίδα του και πηγαίνει στην Ισπανία για να πολεμήσει κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Τον Απρίλιο του 1939 λήγει ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος. Η δικτατορία του Φράγκο εγκαθιδρύεται στην Ισπανία και δένεται στο άρμα του άξονα όπου έχει εισχωρήσει και ο Μουσολίνι.

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1939 η Γαλλία και η Βρετανία κηρύσσουν τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας του Χίτλερ διότι η τελευταία, δυο μέρες νωρίτερα είχε εισβάλει στην Πολωνία. Ετσι αρχίζει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Βέβαια δεν ήταν μόνο η εισβολή στην Πολωνία. Είχε προηγηθεί η εισβολή της Γερμανίας στην Τσεχοσλοβακία και η διάλυσή της και λίγο νωρίτερα η προσάρτηση της Αυστρίας.

Στις 13 Μαίου του 1940 ο Τσώρτσιλ αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της Βρετανίας. Στην ιστορική ομιλία του την ίδια ημέρα έλεγε “Με ρωτάτε ποιος είναι ο σκοπός μας σ’ αυτόν τον πόλεμο. Σας απαντώ με μια λέξη: η νίκη­, νίκη με όποιο κόστος, νίκη σε πείσμα του τρόμου και της φρίκης του πολέμου, νίκη όσο μακρύς και δύσκολος μπορεί να είναι ο δρόμος που οδηγεί σ’ αυτή”.

Το καλοκαίρι του 1940 ο έλληνας πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς έλεγε στον αρχηγό του τότε Βασιλικού Ναυτικού Ναύαρχο Σακελλαρίου “Είμαι απολύτως σύμφωνος μαζί σου και σου τονίζω και εγώ επίσημα, για να μπορέσεις να εμψυχώσεις με αυτήν την ιδέα όλους τους δίπλα σου, ότι η θέση μας είναι να μένουμε σταθερά στο πλευρό της Βρετανίας παρά τα γνωστά ελαττώματά τους, παρά τις ενοχλήσεις που μας κάνουν για τις χρηματικές διαφορές μας, εμείς τα μικρά κράτη μόνο με τη Βρετανία μπορούμε να ευημερήσουμε, έστω και αν καμιά φορά μας πετούν στο δρόμο. Με τους Γερμανούς κανένας λαός δεν μπορεί να ζήσει, είτε ως σύμμαχοι, είτε ως εχθροί, αν πέσουμε στα χέρια τους, θα μας γδύσουν, θα μας κλωτσήσουν και ούτε αναπνοή δεν θα μας αφήσουν να πάρουμε. Συνεπώς, όχι μόνο θα μείνουμε σταθερά με τους Βρετανούς, αλλά πρέπει να κάνουμε κάθε δυνατή προσπάθεια, για να χωνέψουν και αυτοί καλά ότι εμείς θα σταθούμε μέχρι τέλους στο πλευρό τους, όποια και αν είναι η έκβαση του πολέμου”. (Έκθεση σχετικά με τη δράση του Ναυτικού κατά τον πόλεμο 1940-1944, του Αντιναυάρχου Δ. Φωκά).

Ήταν η κρισιμότερη περίοδος του πολέμου. Η Βρετανία μετά το δράμα της Δουνκέρκης διέτρεχε άμεσο κίνδυνο. Στη Δουνκέρκη της Γαλλίας, το διάστημα μεταξύ 26 Μαίου και 4 Ιουνίου του 1940 βρίσκονταν εγκλωβισμένοι 340.000 περίπου στρατιώτες Βρετανοί, Καναδοί και Γάλλοι. Από τη μια η θάλασσα και από την άλλη ο στρατός του Χίτλερ, ο οποίος ήδη είχε επιτεθεί στην Ολλανδία, το Βέλγιο και τη Γαλλία. Η κατάρρευση των χωρών αυτών είχε ως αποτέλεσμα δυο εκατομμύρια πρόσφυγες του Βελγίου και οκτώ εκατομμύρια πρόσφυγες της Γαλλίας να βρεθούν στους δρόμους της Γαλλίας. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ αποκάλεσε το γεγονός της αποκοπής των Βρετανικών στρατευμάτων στη Δουνκέρκη “κολοσσιαία στρατιωτική καταστροφή” και αμέσως ζήτησε να στηθεί επιχείρηση για τη διάσωσή τους. Η επιχείρηση που στήθηκε για την απομάκρυνσή τους έμεινε γνωστή ως επιχείρηση Dynamo.

Ο Ι. Μεταξάς, σε ανύποπτο χρόνο (το Φθινόπωρο του 1936) είχε πει στον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Αντιναύαρχο Οικονόμου “Προβλέπω πόλεμο μεταξύ του βρετανικού και του γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμο πολύ χειρότερο από τον προηγούμενο. Στον πόλεμο αυτό θα κάνω ότι μπορώ για να μην εμπλακεί η Ελλάδα αλλά αυτό δυστυχώς θα είναι αδύνατον”. (Εκθεση σχετικά με τη δράση του Ναυτικού κατά τον πόλεμο 1940-1944, του Αντιναυάρχου Δ. Φωκά).

Έτσι η Ελλάδα, παρά τα πενιχρά οικονομικά της αποκτά δυο σύγχρονα αντιτορπιλικά, το Βασιλεύς Γεώργιος και τη Βασίλισσα Όλγα και προσπαθεί να οργανώσει όσον το δυνατόν καλύτερα το Στόλο της. Επίσης προετοιμάζει την οχύρωση των ακτών της και τη δημιουργία ασφαλών θαλασσίων οδών και βάσεων.

Λίγες ημέρες μετά, στις 7 Απριλίου Ιταλικά στρατεύματα αποβιβάζονται στην Αλβανία. Η Ελλάδα ανησυχεί από την παρουσία των Ιταλών στην Αλβανία, παρά τις διαβεβαιώσεις του Ιταλού επιτετραμμένου, ο οποίος επισκέφτηκε τον Έλληνα Πρωθυπουργό κατ΄ εντολή του Μουσολίνι. Το Μάιο του 1940 φήμες θέλουν τους Ιταλούς να σκέπτονται να κτυπήσουν την Κέρκυρα και τη Θεσσαλονίκη. Ο τότε ιταλός πρέσβης Γκράτσι καθησυχάζει και πάλι την ελληνική Κυβέρνηση.

Οι Ιταλοί, πριν ύπουλα τορπιλίσουν την Έλλη στο λιμάνι της Τήνου, ανήμερα της Παναγίας, είχαν κάνει αισθητή την “παρουσία” τους στην Ελλάδα και σύμφωνα με τα αναγραφόμενα του Γκράτσι, είχαν προηγηθεί βομβαρδισμοί ελληνικών στόχων, ευτυχώς χωρίς ζημιές και ανθρώπινες απώλειες. Οι προθέσεις των Ιταλών ήταν πλέον προφανείς. Η Ελληνική Κυβέρνηση, παρά την κρισιμότητα των περιστάσεων, παραμονές του Δεκαπενταύγουστου του 1940 θέλησε να σεβαστεί τη μακρά παράδοση και στέλνει το Καταδρομικό Έλλη στην Τήνο για τον εορτασμό της Μεγαλόχαρης. Στις 06.45 ακούγεται βόμβος κινητήρα αεροσκάφους. Το αεροπλάνο πετούσε σε ύψος 1.200 μ. και είχε συγκεχυμένα τα εθνικά του χρώματα. Αμέσως οι ομοχειρίες των Α/Α της ΕΛΛΗΣ έλαβαν θέση, παρακολουθώντας την πτήση του. Αυτό αφού διέγραψε μεγάλους κύκλους επάνω από το ελληνικό πλοίο απομακρύνθηκε.

Γύρω στις 08.25 και μόλις είχε επαρθεί στην Έλλη ο μεγάλος σημαιοστολισμός, ισχυρή δόνηση συγκλόνισε το πλοίο, το οποίο ανασηκώθηκε ολόκληρο. Η τορπίλη που έστειλε άγνωστο υποβρύχιο εν καταδύσει κτύπησε το πλοίο. Ανάμεσα στα συντρίμμια, στα στρεβλωμένα ελάσματα, στα νερά και στα πετρέλαια κείτονταν τραυματισμένα πολλά από τα μέλη του πληρώματος ενώ άλλοι είχαν εκτιναχθεί στη θάλασσα. Δέκα λεπτά μετά τον τορπιλισμό ακολούθησαν άλλες δυο εκρήξεις, αυτή τη φορά από την παραλία. Ευτυχώς οι τορπίλες αυτές εξερράγησαν επάνω στον κυματοθραύστη. Το υποβρύχιο, ο πυργίσκος του οποίου φάνηκε για μια στιγμή εξαφανίστηκε. Μία ώρα και 55΄ μετά τον τορπιλισμό του το πλοίο βυθίστηκε. Τα θύματα ένας υπαξιωματικός και πέντε ναύτες νεκροί ενώ 24 ήταν οι τραυματίες. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ιταλικά αεροσκάφη βάλλουν κατά του επιβατικού Φρίντων, ευτυχώς χωρίς να του προξενήσουν ζημιές. Η Ιταλία αρνήθηκε ότι το υποβρύχιο που τορπίλισε την Ελλη ήταν Ιταλικό.

Στις 16 Αυγούστου και ενώ τα αντιτορπιλικά Βασιλεύς Γεώργιος και Βασίλισσα Όλγα πλέουν για την Τήνο για να παραλάβουν τους προσκυνητές, δέχονται τις βολές από δυο ιταλικά αεροσκάφη κοντά στα Γιούρα, παρ΄ όλο ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε ενημερώσει τον Ιταλό Ακόλουθο για την αποστολή των πλοίων. Πλέον ο τορπιλισμός της Έλλης αποκάλυψε την πολεμική δράση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας και όπως έγραψε αργότερα ο ιταλός πρέσβης Γκράτσι “κατέστη πλέον κοινή συνείδηση, ότι οι Ελληνες έπρεπε ν΄ αμυνθούν μέχρις εσχάτων”. 

Τώρα το λόγο έχει η εκφοβιστική τακτική εκ μέρους της Ιταλίας και η προπαγάνδα εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης. Στις 4 Οκτωβρίου συναντάται ο Χίτλερ με το Μουσολίνι. Το τι συζητήθηκε στη συνάντηση εκείνη είναι άγνωστο. Ήδη όμως στο υπουργείο εξωτερικών της Ουγγαρίας συζητείται η επικείμενη επίθεση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας. Σύμφωνα με τον Γκράτσι στις 15 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση του μεγάλου φασιστικού συμβουλίου όπου συμμετείχαν ο Μουσολίνι, ο Τσιάνο, ο Μπαντόλιο, ο Σοντού, ο Βισκόντι Πράσκα, ο Ιταλός αρμοστής στην Αλβανία . Σύμφωνα με τα πρακτικά που δημοσιεύτηκαν μετά τον πόλεμο, ο Μουσολίνι μελετούσε την επίθεση εναντίον της Ελλάδας πριν ακόμη από την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η ελληνική κυβέρνηση είτε πείθεται από τους Ιταλούς είτε προσποιείται ότι πείστηκε για τις προθέσεις τους, ετοιμάζει εορταστικές εκδηλώσεις από τις 24-26 Οκτωβρίου. Η Λυρική Σκηνή παρουσιάζει την όπερα Μπατερφλάι και η κυβέρνηση είχε σκοπό να προσκαλέσει στην Αθήνα το γιο του συνθέτη Πουτσίνι με τη σύζυγό του.

Οι Ιταλοί θέτουν σε εφαρμογή τα ανειλημμένα σχέδιά τους. Το ιταλικό πρακτορείο “Στέφανι” ανακοινώνει ότι ένοπλη ελληνική συμμορία επιτέθηκε εναντίον Αλβανικού φυλακίου κοντά στην Κορυτσά. Το σκηνοθετημένο σχέδιο ξεκίνησε. Την αυγή της 27ης Οκτωβρίου και ενώ τελείωσε η δεξίωση που είχε δοθεί για την πανηγυρική της Μπάτερφλάι, ο Γκράτσι κρατούσε στα χέρια του το αποκρυπτογραφημένο τελεσίγραφο που απευθυνόταν στην ελληνική κυβέρνηση. Το τελεσίγραφο αυτό, σύμφωνα με την εντολή που είχε λάβει το παρέδωσε στον έλληνα πρωθυπουργό στις 3 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου του 1940.

Ο Έλληνας πρωθυπουργός συνοδεύοντας τον Ιταλό Πρέσβη στην έξοδο από την πρωθυπουργική κατοικία του είπε “Ώστε έχουμε πόλεμο” ενώ στη συνέχεια προσέθεσε “Αντιλαμβάνεστε ότι είναι αδύνατον να επιτρέψουμε τα ιταλικά στρατεύματα να μπουν στην Ελλάδα. Η ευθύνη του πολέμου αυτού εμπίπτει αποκλειστικά στην Ιταλική Κυβέρνηση. Η Κυβέρνησή σας ήξερε πολύ καλά ότι η Ελλάδα ήθελε να παραμείνει ουδέτερη αλλά γνώριζε επίσης καλά ότι είμαστε αποφασισμένοι να αμυνθούμε του πατρίου εδάφους εναντίον οποιουδήποτε”.

Το σύνθημα είχε δοθεί: “Ω, παίδες Ελλήνων, ίτε Ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων, νύν υπέρ παντών ο αγών” (Εμπρός, γιοί των Ελλήνων, Ελευθερώστε την πατρίδα, Ελευθερώστε τα παιδιά σας, τις γυναίκες σας, Τους βωμούς των θεών των πατέρων σας και τους τάφους των προγόνων σας. Τώρα είναι ο αγώνας για τα πάντα).

Τα νιάτα της Ελλάδας ξεχύθηκαν στα βουνά της Πίνδου, κραυγάζοντας “Αέρα”. Νέες Θερμοπύλες τους περίμεναν. Εβδομήντα πέντε χρόνια πριν. 

Με εκτίμηση

Υποπλοίαρχος(ε.α.)