Ο πυρήνας του αρχειακού υλικού, που απόκειται στα Γ.Α.Κ. – Αρχεία Nομού Κυκλάδων, είναι το αρχείο του Δήμου της Ερμούπολης με έγγραφα και κατάστιχα από τη δεκαετία 1820, που φυλάσσονταν στις αποθήκες στις αποθήκες και στους «πύργους» του δημαρχιακού μεγάρου.
Το 1948, έγινε μια πρώτη προσπάθεια οργάνωσης του δημοτικού αρχείου από το διάκονο Ευάγγελο Μονογυιό με την ίδρυση του «Ιστορικού Αρχείου Κυκλάδων» και το διορισμό του με τον τίτλο του «αρχειοφύλακα».
Ο ίδιος είχε αποστείλει νωρίτερα σχετική επιστολή διαμαρτυρίας για την ανάγκη διάσωσης του ιστορικού αρχείο στην Εφημερίδα “Ερμής”, η οποία δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 14-8-1949 και η οποία δημοσιεύεται αυτούσια παρακάτω, αναφέροντας σε αυτή όλες τις ενέργεις που είχε κάνει έως τότε. Μέσα σε αυτή βρίσκουμε πολλά ιστορικά στοιχεία για το πως χάθηκε ένα μεγάλο μέρος του αρχείου αυτού.
“Εἰς οὐδένο ἐκ τῶν διαπρεψάντων εἰς τῆν παλιγγενεσίαν τοῦ Ἕθνους ἥτο ξένη.
“Οἱ ἔνδοξοι ναύαρχοι τῶν τριῶν ἱστορικῶν Νήσων Σπετσῶν, Ψαρῶν καί Ὕδρας τήν είχον ὡς κρησφύγετον καί ἀσφαλῶς τόπον ἀνεφοδιασμοῦ των δι’ ο καί μετά τήν ἀπελευθέρωσιν ἀνήγειρον τόν περικαλῆ Ναό τοῦ Σωτῆρος ὅπου φαίνονται τα ἀναδήματα τῆς εὐλάβειας των.
“Ὁ Ἅνθιμος Γαζῆς ἐκεῖ ἐπέρασε τάς τελευταία ἡμέρα τῆς ζωῆς του καί ἐτάφη ἐν τοις ὁσπιταλίοις τῆς Μεταμορφώσεως.
“Ὁ Νεόφυτος Βάμβας διετέλεσεν ὁ πρῶτος Γυμνασιάρχης. Ὁ Ροΐδης, ὁ Σουρῆς, ὁ Ορφανίδης, ὁ Συγγρός, ὁ Βενιζέλος καί τόσοι ἄλλοι ἔζησαν καί ἐπῆραν ἀπ’ ἐκεί τάς ἐμπνεύσεις των καί τό ξεκίνημα των γιά τήν δόξαν.
“Ὡς ἐκ τοῦτου ἡ Σῦρος κατείχε καί τό σπουδαιότερον ἰστορικόν Ἀρχεῖον εἰς τό ὁποίον προσετέθη καί τό Χιακόν μετακομισθέν ἀπό τούς προσφυγόντας ἐκ Χίου μετά τήν καταστροφήν της ὑπό τῶν Τούρκων.
“Ὁ Δῆμος Ἑρμουπόλεως ἐφύλασσε μέχρι πρό εἰκοσαετίας ὄλον αὐτόν τόν ἱστορικόν θησαυρόν διότι οἱ ἐκάστοτε Δημοτικοί ἄρχοντες ἐγνώριζον τήν ἀξίαν του καί εἶχον ἐκ παραδόσεως διδαχθῆ νά τόν σέβωνται καί νά τόν διαφυλάττουν.
“Ἐμεσολάβησαν ὅμως αἱ ἀνώμαλοι διᾶ τό Ἔθνος περιστάσεις καί τό ἐνδιαφέρον τῶν ἀρμοδίων διά τά ἱστορικά αὐτά κειμήλια ἤρχισε νά ἀτονῆ.
“Τό πρῶτο πλῆγμα τῆς ἀδιαφορίας τῶν ἀρμοδίων ἦτο ἡ ἐξαφάνισις τοῦ Χιακού Ἀρχείου.
“Τότε ο γράφων ἐζήτησε τήν ἐξουσιοδότησιν ἀπό τό Δημοτικόν Συμβούλιον νά τακτοποιήση καί ταξινομήση τό ἐναπομείναν Ἰστορικόν ὑλικόν καῖ μετά ἐνός ἔτους ἐπιμελημένην ἐργασίαν (ὅλως ἀφιλοκερδῶς ἐκτελεσθεῖσαν) ὁ Δῆμος Ἐρμουπόλεως εῖχε τό Ἱστορικόν του Ἀρχεῖον τακτοποιημένον καί μέ κατάλογοι εἰς διπλοῦν τῶν περιεχομένων του.
“Ἐνέσκηψεν οἱ κατακτηταί τοῦ Ἄξονος καί τά πράγματα τοῦ Δήμου ἦλθον ὄλο ἄνω – κάτω.
“Τό πλούσιον Ἱστορικόν Ἀρχείον τῆς Σῦρου ἔπαθε τέτοιο στραπάτσο πού οὔτε τό τέταρτον δέν διεσώθη ἐκ τῆς ἀδιαφορίας τῶν ἀρμοδίων οἱ ὁποῑοι δέν εἶχον τόν καιρόν νά ἀσχολοῦνται μέ τά παλιόχαρτα.
“Ὅταν πρό διετίας ἀφίχθη εἰς τήν Σῦρον εἰδικός ὑπάλληλος τοῦ ὑπουργείου διά νά ἐξετάση τό Ἱταλικόν Ἀρχεῖον τῆς Κατοχῆς δέν εὖρε παρά οἰκτρά λείψανα τοῦ σπουδαιοτάτου ἐκείνου Ἱστορικοῦ Ἀρχείου. Ὁ εὔορκος ἐκεῖνος κρατικός λειτουργός ἐπόνεσε βαθύτατα διά τό θλιβερόν γεγονός καί ἐφρόντισε νά ἱδρυθῇ ἐπισήμως τό Ἱστορικόν Ἀρχεῖον τῆς Σύρου διά τά περισυλλεγοῦν ὅλα τά ἐναπομείναντα.
“Ἕχει ἤδη παρέλθει ὁλόκληρον ἔτος καί τά ἱστορικά ἐκεῖνα ἔγγραφα εὐρίσκονται ἐγκαταλελειμμένα εἰς τήν τύχην των.
“Ὡρίσθη διά διατάγματος ἡ ἀρμόδια Διοικοῦσα Ἐπιτροπή ἤτις καί ἐδέχθη τὀν διορισμόν. Μέχρι σήμερον ὄμως οὐδείς ἐκ τῶν μελῶν τῆς διορισθείσης Ἐπιτροπῆς ἐνδιεφέρθη νά ἰδῇ τί γίνονται τά ἱστορικά ἔγγραφα.
“Ἀνεφέρθην εἰς το ὑπουργεῖον Παιδείας Τμῆμα Γραμμάτων καί ἐξέθεσα δι’ ὑπομνήματος τήν κατάστασιν. Ἀλλά δυστυχῶς οὐδεμίαν ἐνέργειαν εἶδον νά γίνῃ μέχρι σήμερον.
“Σήμερον διά τοῦ παρόντος παραδίδω τούς ἄρμοδίους ὑποδίκους εἰς τήν ἱστορίαν τοῦ Γένους διότι τό πολύτιμον Ἱστορικόν Ἀρχεῖον Σύρου ἐχάθη.
Σῦρος 8-8-1949
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΟΝΟΓΥΙΟΣ”
Ο Διευθυντής των Γ.Α.Κ., Εμμανουήλ Πρωτοψάλτης, ενδιαφέρθηκε προσωπικά για την ίδρυση και οργάνωση των αρχείων της Ερμούπολης, τα οποία επισκέφτηκε το 1951.
Το 1952 μετά από το θάνατο του Ε. Μονογυιού, συνεχίζεται η δημόσια συζήτηση από τον τύπο για την τύχη του Ιστορικού Αρχείου.Το 1953, οι ντόπιοι λόγιοι Δημήτριος Κρίνος και Ανδρέας Δρακάκης, προτείνουν την ενοποίηση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ερμουπόλεως με το Ιστορικό Αρχείο με τη σύμφωνη γνώμη του προαναφερθέντος Διευθυντή των Γ.Α.Κ.
Το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε, η Βιβλιοθήκη παρέμεινε δημοτική και το 1957 ο Δημήτριος Κρίνος αναλαμβάνει την επιχείρηση διάσωσης και μεταφοράς του Ιστορικού Αρχείου σε ασφαλέστερους χώρους.
Με τη Μεταπολίτευση, ο δήμαρχος Νίκος Φιλάρετος, ανέθεσε στον ικανότατο, δημοτικό υπάλληλο Στέλιο Αλεξάνδρου, τη φύλαξη του αρχειακού υλικού και τη διαχείριση των κονδυλίων που διέθετε το ΥΠΕΠΘ για την υπηρεσία. Ο Στέλιος Αλεξάνδρου παρέμεινε σ’ αυτή τη θέση μέχρι το 1990.
Εν τω μεταξύ, το καλοκαίρι του 1975, ο ιστορικός Χρήστος Λούκος εντόπισε το αρχείο του Δήμου σε μια αίθουσα και σ΄ έναν από τους πύργους του δημαρχιακού μεγάρου, όπου, μάλλον, με τις φροντίδες του Δημητρίου Κρίνου είχαν στοιβαχτεί.
Την ίδια χρονιά η Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού δέχτηκε να αναλάβει την ταξινόμησης του δημοτικού αρχείου. Στα τέλη του 1976 η Εταιρεία ζήτησε από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας κι εγκρίθηκε η χρηματοδότηση του προγράμματος.
Η «ομάδα Σύρας», όπως ονομάστηκαν τα μέλη που αποτέλεσαν την ειδική επιτροπή ταξινόμησης, εργάστηκε το καλοκαίρι του 1977 και 1978.
Το 1982 αναγνωρίζεται ως Μόνιμο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων. Τη φύλαξη του ταξινομημένου αρχείου εξακολουθεί να έχει ο Στέλιος Αλεξάνδρου. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Το 1987 δημοσιεύτηκε ο έντυπος «Οδηγός του Δημοτικού Αρχείου Ερμούπολης 1821-1949» των Χρήστου Λούκου-Πόπης Πολέμη από την Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού.
Με το νόμο 1946/91 ως περιφερειακή, πλέον, υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους αποκτά τον τίτλο «Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Κυκλάδων που διατηρεί ως σήμερα.
Τα Αρχεία Νομού Κυκλάδων στεγάζονται από το 1990 σε κτήριο, που παραχωρήθηκε από το Δήμο Ερμούπολης, στην Πλατεία Μιαούλη.
Όλα τα χρόνια παραμένει φύλακας της ιστορίας και φυσικά περιμένει να το επισκεφθείτε!
Περιηγηθείτε στα αρχεία του Τμήματος Σύρου ΕΔΩ
Πηγή κειμένου: gak.kyk.sch.gr
