Ο Όμηρος, στην αναφορά του στη Σύρο, μιλά για μια δίδυμη πολιτεία στην οποία μεταφέρει ο Απόλλωνας όσους έχουν γεράσει. Σε αυτή τη φασματική πολιτεία φιλοδοξεί να σας ταξιδέψει κι αυτό το άρθρο. Σ’ αυτή την terra incognita, την Άγνωστη Γη, που εξακολουθεί να υπάρχει αθέατη κι αποδιωγμένη, αν και καταλαμβάνει την ίδια έκταση, στο πλαίσιο του χώρου, που καταλαμβάνει και η γνωστή μας Σύρος. Θα περιπλανηθούμε στην άγνωστη Ιερή Ιστορία του νησιού κι αφού αφήσουμε πίσω μας όλες τις συμβατικότητες και τις αναστολές μας, θα προσπαθήσουμε να ταξιδέψουμε στη χώρα του θρύλου και της φαντασίας, αναζητώντας σε μια άγνωστη γεωγραφία τη Σύρο των μυστικών…
Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΣΥΡΙΗ
Στην Ο’ ραψωδία της Οδύσσειας (στίχοι 403-413) ο Όμηρος αναφέρει:
Νήσος τις Συρίη κυκλίσκεται είπον ακούεις Ορτυγίης καθύπερθεν» όθι τροπαί ηελίοιο εύβοτος, εύμηλος, οινοπληθής, πολύπυρος. Πείνη δ’ ούποτε δήμον εσέρχεται, ουδέ τις άλληνούσος επί στυγερή πέλεται δειλοίσι βροτοίσιναλλ’ οτε γηράσκωσι πάλιν κατά φυλ’ ανθρώπων, ελθών αργυρότοξος Απόλλων Αρτέμιδι ξύνοίς αγανοίς βελέεσιν εποιχόμενος κατέπεφνεν. Ένθα δύο πόλεις, δίχα δε σφίσι πάντα δέδασταιτη σι δ’ αμφοτέρησι πατήρ εμός εμβασίλευεν Κτήσιος Ορμενίδης. επιείκελος αθανάτοισιν…
Οι στίχοι αυτοί του Ομήρου είναι πολύ σημαντικοί, όχι μόνο επειδή αποτελούν μια κοινώς αποδεκτή μαρτυρία για το νησί της Σύρου, αλλά επίσης επειδή κρύβουν μέσα τους αρκετά μυστικά.
Με λίγα λόγια, οι παραπάνω στίχοι εντοπίζουν τη γεωγραφική θέση της Σύρου, πληροφορώντας μας παράλληλα ότι το νησί είναι κοντά στην Ορτυγία (Δήλο), ότι είναι ένα πολύ καλό σημείο παρατήρησης των τροπών του ‘Ηλιου, ότι δεν έχει πολλούς κατοίκους, αν και είναι εύφορη και ότι οι κάτοικοι της δε γνωρίζουν ποτέ την πείνα. Σύμφωνα πάντα με το ομηρικό κείμενο οι άνθρωποι που κατοικούσαν στη Σύρο δε βασανίζονταν από αρρώστιες, και μάλιστα, όταν γερνούσαν κι έφτανε η ώρα να πεθάνουν, έρχονταν ο Απόλλωνας και τους τόξευε με αργυρά βέλη. Υπήρχαν δύο όμοιες πόλεις, στις οποίες βασίλευε ο Κτήσιος Ορμενίδης.
Πολλοί είναι αυτοί που έχουν αμφισβητήσει το κατά πόσον η αναφορά αυτή του Ομήρου αφορά τη Σύρο, όμως είναι παραπάνω από βέβαιο, ότι κάνουν λάθος, όπως θα διαπιστώσει ο προσεκτικός αναγνώστης που θα μπει στον κόπο να συνδυάσει μερικές από τις πληροφορίες που θα του δοθούν στη συνέχεια του ιδιόμορφου ταξιδιού μας.
Η αναφορά σε δύο όμοιες πολιτείες που υπήρχαν στο νησί, είναι ένα από τα κύρια σημεία στα οποία βασίζονται όσοι αμφισβητούν ότι οι ομηρικοί στίχοι αφορούν τη Σύρο. Φαίνεται όμως να ξεχνούν ότι και στις μέρες μας η Σύρος έχει πραγματικά δύο πολιτείες: την Ερμούπολη και την Άνω Σύρο. Ακόμη κι αν αμφισβητήσουμε αυτή την ερμηνεία, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να ερευνήσουμε το θέμα με ανοιχτό μυαλό και γόνιμη φαντασία… Σίγουρα, τα τοπωνύμια είναι ένα μαγικό κλειδί έτοιμο να ξεκλειδώσει πολλά αινίγματα και γρίφους, αρκεί να προσεχθούν με την πρέπουσα σοβαρότητα και τον ανάλογο αμερόληπτο ερευνητικό πνεύμα. Είναι λοιπόν σκόπιμο, σ’ αυτό το σημείο να θυμηθούμε ποιο είναι το πραγματικό όνομα του μικρού νησιού Φανάρι, που φιλοξενεί το φάρο, λίγο έξω από το λιμάνι της Ερμούπολης… Μα φυσικά ονομάζεται Δίδυμη. Άραγε, ποια μπορεί να είναι η σχέση του νησιού Δίδυμη, με την «δίδυμη» πολιτεία που αναφέρει ο Όμηρος;…
ΑΡΧΑΙΕΣ ΛΑΤΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ ΘΕΟΙ
Υπάρχει ένας παλιός μύθος που λέει ότι ο βασιλιάς Κοίρανος σώθηκε από βέβαιο πνιγμό, χάρη στην επέμβαση δυο δελφινιών που τον έφεραν στη Σύρο. Ο Κοίρανος έγινε δεκτός από τους κατοίκους του νησιού και κατόρθωσε να γίνει βασιλιάς τους. Στο Πατέλλι σώζεται το σημείο όπου τον τιμούσαν, και σήμερα είναι νάϊσκος της Αγίας Άννας. Είναι γεγονός ότι ο Χριστιανισμός εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις αρχαίες παραδόσεις και τις τοποθεσίες που υπήρχαν διάφορων μορφών λατρείες, έτσι ώστε όχι μόνο να γίνει συντομότερα αποδεκτός στη συνείδηση των ανθρώπων, αλλά και να «εποικήσει» στους αρχέγονους τόπους δύναμης. Παρατηρώντας κάτω από αυτό το πρίσμα το μύθο του Κοιράνου, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον η έρευνα της σχέσης του Κοιράνου και της Αγίας Άννας, εκκλησίας της οποίας βρίσκεται στη θέση που τιμούσαν τον Κοίρανο στο Πατέλλι. Είναι γνωστό πως ο λαός μας αποκαλεί την Παναγία Κυρά και τις υπόλοιπες Αγίες Κυράδες. Έτσι, μπορούμε να κάνουμε τον παρακάτω συσχετισμό: Αγία Άννα = Κυρά Αννα = Κυράννα = Κοίρανος…
Ο πρώτος θεός που λατρεύτηκε στη Σύρο ήταν ο Πάνας. Είναι βέβαιο ότι η λατρεία του στη Σύρο ήταν προγενέστερη από αυτή στην ηπειρωτική Ελλάδα και σίγουρα δεν εισήχθηκε από την Αθήνα. Ιερή περιοχή του ήταν το όρος Σύριγγα, στα βόρεια του νησιού, που προφανώς πήρε το όνομά του από τον ιδιόμορφο καλαμένιο αυλό που έπαιζε ο τραγοπόδαρος θεός, γνωστό με την ονομασία «Σύριγγξ του Πανός». Μια ολόκληρη περιοχή στην ανατολική πλαγιά του βουνού Σύριγγα λέγεται Παναυλαίς, τοπωνύμιο που επίσης χρωστάει το όνομά του στον αυλό του Πάνα. Οι ντόπιοι αποκαλούν την ευρύτερη περιοχή Στροβίλια, μια πολύ ιδιόμορφη ονομασία που θυμίζει Στροβίλους! Έχει μεγάλο ενδιαφέρον η συσχέτιση αυτού του τοπωνυμίου με την τοποθεσία Χάλαρα, που βρίσκεται στην ίδια περιοχή κι αναμφισβήτητα είναι το πιο ιδιόμορφο και παράξενο σημείο της Σύρου. Να προσθέσουμε ότι ολόκληρη αυτή η περιοχή ονομάζεται και Ελληνικό. Ο Πάνας ήταν γιος του Ερμή με την κόρη του Δρύοπα. Άραγε ποιο ρόλο μπορεί να έπαιξε το παραπάνω μυθολογικό στοιχείο, στην απόφαση να ονομαστεί η πρωτεύουσα του νησιού Ερμούπολη (πόλη του Ερμή);
Σ’ αυτό το σημείο, οφείλουμε να επισημάνουμε κάποιες μυθολογικές σχέσεις που θα μας φανούν χρήσιμες στη συνέχεια, θέτοντας ερωτήματα που πρέπει να απασχολήσουν τον επίδοξο ερευνητή: Ποια η σχέση του Απόλλωνα με τον Ερμή; Ποια σχέση μπορεί να έχουν οι οργιαστικές λατρείες της Κυβέλης κατά ης γιορτές του Διονύσου με τους Κάβειρους; Ποια είναι η σχέση του Πάνα με τον Παρνασσό; Και πώς μπορούν όλα αυτά να συσχετιστούν με τη Σύρο;
Η Κυβέλη λατρεύονταν στο Πατέλλι, στην Άνω Σύρο. Στο χριστιανικό ναό της Αγίας Άννας (θυμάστε τον Κοίρανο;) στην ίδια περιοχή, σώζεται επιγραφή με τα γράμματα O.K., που αποκωδικοποιούνται με τις λέξεις «Όρος Κυβέλης». Η Κυβέλη ενσάρκωνε τη Μητέρα-Γη, και θεωρούνταν προστάτιδα των καρπών και της γονιμότητας, όπως η Δήμητρα. Οι Ρωμαίοι τη λάτρευαν με το όνομα Patella. Έτσι, η σύγκριση του ονόματος του τοπωνυμίου Πατέλλι με το λατινικό Patella, είναι καταλυτική. Ιερό της Κυβέλης, του οποίου ιέρεια ήταν η Βερενίκη (όπως μας πληροφορεί ο μελετητής Πιττάκης) υπήρχε και στο Γαλησσά, στα δυτικά παράλια του νησιού, στη θέση Καβείρι.
Στο ίδιο σημείο, όπως άλλωστε δηλώνει και το τοπωνύμιο, τελούνταν λατρεία των Καβείρων. Ένα νόμισμα που επιβεβαιώνει τη λατρεία των Καβείρων στη Σύρο είναι το τετράδραχμο που βρέθηκε στο νησί. Στη μπροστινή πλευρά απεικονίζει κεφαλή στραμμένη προς τα δεξιά, στεφανωμένη με στάχυα, η οποία πιθανόν αναπαριστά τη Δήμητρα. Στην πίσω όψη διακρίνονται οι Κάβειροι κρατώντας δόρατα, κι από πάνω τους υπάρχουν αστέρια. Στο κάτω μέρος διακρίνονται οι λέξεις «ΘΕΩΝ KABEIPΩN ΣΥΡΙΩΝ». Πιθανώς, ένα δεύτερο ιερό των Καβείρων να υπήρχε στη συνοικία Νεάπολη.
Ο λόφος Αυγό, λίγο έξω από τη σημερινή Ερμούπολη, λέγονταν Βουνάκι του Ζειά. Η λέξη Ζειά είναι παραφθορά της λέξης Δίας, ναός του οποίου ενδεχομένως υπήρχε στην περιοχή. Αργότερα, στην ίδια τοποθεσία, έγινε απόπειρα θεμελίωσης του μητροπολιτικού ναού των Καθολικών, του Αγίου Γεωργίου. Όμως τα σχέδια άλλαξαν κι έτσι ο ναός χτίστηκε στην Άνω Σύρο.
Στο Δήλι, στην ανατολική πλευρά του νησιού που αντικρίζει τη Δήλο, βρισκόταν ναός του Απόλλωνα. Εξάλλου το τοπωνύμιο Δήλι είναι παραφθορά της λέξης Δήλιον, που παραπέμπει ευθέως στο νησί Δήλος, τόπο γέννησης του Ηλιακού θεού. Δεύτερος τόπος λατρείας του Απόλλωνα υπήρχε στη θέση Πολλώνια, κοντά στο Μάννα. Το όνομα του τοπωνυμίου Πολλώνια, αποτελεί παραφθορά της λέξης Απολλώνια.
Σύμφωνα με μαρτυρίες απομεινάρια ναού της Αθηνάς Φρατρίας, πίσω από την ορθόδοξη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, σώζονταν, μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα, ακόμη και μετά την κατασκευή του χριστιανικού ναού, που χτίστηκε πάνω στον παλιό.
Ναός της Ίσιδας υπήρχε στη θέση του σημερινού θερινού κινηματογράφου Παλλάς, στην καρδιά της Ερμούπολης και τα απομεινάρια του, που βρέθηκαν στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, μεταφέρθηκαν, για να κοσμήσουν την είσοδο του νεοκλασικού θεάτρου Απόλλων. Στη βορειοδυτική άκρη του νησιού, στη θέση Γράμματα, λατρεύονταν ο Σέραπις και ο Ασκληπιός. Ιερό του Ασκληπιού, Ασκληπιείο, υπήρχε στη θέση Σκληπί, κοντά στα Τάλαντα, στην ανατολική πλευρά του νησιού. Στα νοτιοδυτικά του νησιού, στη θέση Ποσείδια, στο χωριό Ποσειδώνια βρίσκονταν ιερό ίου Ποσειδώνα, στον οποίο το χωριό χρωστάει το όνομά του. Στη θέση Πωμώνια, κοντά στο όρος Σύριγγα, στο βόρειο τμήμα του νησιού υπήρχε ιερό της ρωμαϊκής θεάς Pomonae, προστάπδας των καρπών και της χλόης. Κοντά στην κορυφή του όρους Χαρασσώνας, μεταξύ των χωριών Φοίνικα και Γαλησσά, στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, βρίσκεται η τοποθεσία Αρελειά, που οφείλει το όνομά της σε ναό λατρείας του Ηρακλή.
Πόσα άραγε μυστικά βρίσκονται ακόμη καλά φυλαγμένα στα ονόματα των τόπων; Μελετώντας τα τοπωνύμια, ανακαλύπτουμε πως δεν είναι νεκρές λέξεις, αλλά κουβαλούν στα σπλάχνα τους θαυμαστές ιστορίες, που παραμένουν μυστικές μέχρι να βρούμε το κλειδί που θα μας παραχωρήσει το δικαίωμα να τις αποκωδικοποιήσουμε.
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΣΤΗ ΣΥΡΟ
Ο μύθος λέει ότι η Λητώ, η μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης κατάγονταν από τη θρυλική Υπερβορεία. Όταν έφτασε η ώρα να γεννήσει τους δυο θεούς, έψαξε να βρει έναν τόπο κατάλληλο, που θα της πρόσφερε ασφάλεια και φιλοξενία. Τη Λητώ όμως, βάραινε κατάρα να μη μπορεί να βρει καταφύγιο να γεννήσει σε κανένα μέρος της Γης. Έτσι, συντελέστηκε ένα μυθολογικό θαύμα. Ένα ολόκληρο νησί, η Δήλος, έπεσε από τον ουρανό ή σταθεροποιήθηκε στο χώρο των Κυκλάδων – αφού μέχρι τότε ταξίδευε ελεύθερη στα πελάγη – ώστε να μπορέσει η Λητώ να βρει έναν τόπο να γεννήσει. Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε, το ιερό νησί του Απόλλωνα, η Δήλος, ονομάζονταν και Αστερία. Μετά τη γέννησή του, η Λητώ μετέφερε τον Απόλλωνα μαζί με την αδελφή του, την Άρτεμη, στον Παρνασσό, όπου και παρέμεινε μέχρι να ανδρωθεί και να αποκτήσει δύναμη, ώστε να μπορέσει να κυριέψει τον κόσμο… Τι σχέση όμως μπορεί να έχουν όλα αυτά με τη Σύρο;
Ο Απόλλωνας αποτελεί τη μυθολογική ενσάρκωση του Ήλιου. Είναι η ηλιακή θεότητα που αντιπροσωπεύει την δύναμη του ζωοδότη Ήλιου μέσα στο ελληνικό Δωδεκάθεο. Αναλύοντας το μύθο από αυτή την οπτική γωνία, είναι συναρπαστικό να ανακαλύπτεις ότι, πίσω από τον απλοϊκό (;) αυτό μύθο, κρύβεται ολόκληρο το κοσμογονικό μυστήριο της ανατολής του Ήλιου. Παρατηρώντας την ανατολή του Ήλιου από τη Σύρο, μπορείς να δεις το φωτεινό ουράνιο δίσκο να γεννιέται ακριβώς πάνω από το λόφο του Κύνθου στη Δήλο. Στο ίδιο νησί που ο μύθος τοποθετεί τη γέννηση του ηλιακού θεού Απόλλωνα. Από εκεί, ο Ήλιος αρχίζει το μακρύ ταξίδι του στον ουρανό. Το πρώτο σημείο γης που συναντούν οι ακτίνες του στην πορεία τους προς τη Δύση, είναι η Σύρος. Παραμένουν στις ανατολικές βραχώδεις ακτές της, έως ότου ο Ήλιος ανέβει ψηλότερα (να δυναμώσει, να ανδρωθεί) και έτσι, μπορέσει να ξεχυθεί για να κυριέψει τον υπόλοιπο κόσμο.
Η παραπάνω ερμηνεία του μύθου του Απόλλωνα πιθανώς φαντάζει κάπως αυθαίρετη για δυο λόγους. Πρώτον, επειδή στην πραγματικότητα η Ρήνεια βρίσκεται μεταξύ Δήλου και Σύρου. Ενώ η Ρήνεια επισημαίνεται στους ναυτικούς χάρτες, οι περισσότεροι πολιτικοί χάρτες την αγνοούν! Βέβαια, αυτός δεν είναι λόγος για να την αγνοήσουμε κι εμείς… Παράλληλα, πρέπει να επισημάνουμε ότι η νήσος Ρήνεια είναι για τους Κυκλαδίτες νησί «φάντασμα», αφού υπάρχει και «δεν υπάρχει» ταυτόχρονα. Κι αυτό γιατί η Ρήνεια δεν αναφέρεται από κανέναν Κυκλαδίτη με το όνομά της. Όλοι τη θεωρούν αξεδιάλυτα συνδεδεμένη με τη Δήλο κι έτσι, ονομάζουν το νησιωτικό σύμπλεγμα Ρήνειας- Δήλου με το όνομα Δήλες. Δεύτερον, μπορεί να δίνουμε την εντύπωση ότι αγνοήσαμε τη μετάβαση του Απόλλωνα στον Παρνασσό, ενώ κάτι τέτοιο δεν έγινε…
Η αναφορά του Ομήρου στον συγκεκριμένο μύθο δε μιλάει για τον Παρνασσό, αλλά για παρνησό. Η φαινομενικά μικρή διαφορά αυτών των δυο λέξεων είναι ουσιαστικά τεράστια, αφού η λέξη Παρνασσός δηλώνει το γνωστό όρος, ενώ η λέξη παρνησός είναι σύνθετη και σημαίνει παρ-νήσος, δηλαδή πλησίον νήσος. Όπως είδαμε, το πρώτο νησί δυτικά της Δήλου (αφού ο Ήλιος – Απόλλωνας ταξιδεύει από την Ανατολή προς τη Δύση) είναι η Σύρος. Πάνω στις πλαγιές της μεταφέρεται ο ηλιακός θεός Απόλλωνας, κι αυτή είναι η παρ-νήσος, πάνω στην οποία παραμένει μέχρι να αποκτήσει την δύναμη να κατακτήσει τον κόσμο…
«ΟΘΙ ΤΡΟΠΑΙ ΗΕΛΙΟΙΟ»
Αν σταθείς στα ανατολικά παράλια της Σύρου, σίγουρα θα αντικρίσεις μια από τις ωραιότερες ανατολές στον κόσμο. Η ανατολή του Ήλιου που γίνεται ορατή από τη Σύρο έχει και μια βαθύτερη μυστική σημασία. Κοιτάζοντας απέναντι, αντικρίζεις τον ιερό βράχο του Κύνθου της Δήλου. Στα αριστερά σου βλέπεις τη Μύκονο και την Τήνο, ενώ στα δεξιά την Πάρο και λίγο πιο μακριά τη Νάξο.
Όπως έχει καταγράψει ο Όμηρος, η Σύρος είναι ένα ιδανικό σημείο παρατήρησης των τροπών του ‘Ηλιου. Αν παρατηρήσεις τις ανατολές από τη Σύρο, θα διαπιστώσεις ότι η κίνηση της ελλειπτικής τροχιάς του ‘Ηλιου από τη μια τροπή στην άλλη, φτάνει από την Τήνο ως την Πάρο, έχοντας ακριβώς ως μέσο σημείο τη Δήλο. Η ανατολή του ‘Ηλιου κατά τη θερινή τροπή του εμφανίζεται πάνω από την Τήνο. Κατά τη χειμερινή τροπή, η ανατολή γίνεται πάνω από την Πάρο. Όμως, στις δυο ισημερίες (φθινοπωρινή και εαρινή) ο Ήλιος για τη Σύρο ανατέλλει ακριβώς πάνω απόν ιερό βράχο του Κύνθου στη Δήλο. Και δεν είναι παράξενο, που την ίδια εποχή, δύει ακριβώς πίσω από νησί Κύθνος στα δυτικά της Σύρου;
Ας δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή σε όλα τα παραπάνω… Οι ανατολές του ‘Ηλιου οριοθετούνται μεταξύ Τήνου και Πάρου. Τα ακριβή σημεία οριοθέτησής τους σηματοδοτούνται από δυο χριστιανικές εκκλησίες. Η ανατολή του ‘Ηλιου κατά τη θερινή τροπή του σηματοδοτείται από το ναό της Παναγίας της Τήνου, ενώ κατά τη χειμερινή τροπή από το ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής της Πάρου. Όλα αυτά έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς μοιάζει οι δυο χριστιανικοί ναοί να έχουν αναλάβει το ρόλο του φύλακα μιας ουράνιας κίνησης, πολυσήμαντης και καταλυτικής για τη ζωή του πλανήτη.
Άραγε, ποιο μυστικό «παραμύθι» θα περιγράψει αυτόν τον ουράνιο χορό;
Συνεχίζεται…
Διαβάστε:
Η Μυστική Σύρος – Μέρος Β’
Η Μυστική Σύρος – Μέρος Γ’
τον οποίο ευχαριστούμε θερμά.
Πηγή: Βιβλίο “Μυστική Ελλάδα”
