ΣΙΝΕΜΑ: Δίχως στέγη, δίχως νόμο | Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Αιγαίου

1985 | Έγχρ. | Διάρκεια: ‘105

Γαλλική ταινία, σκηνοθεσία Ανιές Βαρντά με τους: Σαντρίν Μπονέρ, Μάσα Μερίλ, Στεφάν Φράις

Χρυσό Λιοντάρι και βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών (Fipresci) στο Φεστιβάλ της Βενετίας το 1985

César 1986: βραβείο καλύτερης γυναικείας ερμηνείας – υποψηφιότητες στις κατηγορίες καλύτερης ταινίας, καλύτερης σκηνοθεσίας και καλύτερου β΄ γυναικείου ρόλου

Βραβείο της Ένωσης Κριτικών του Λος Άντζελες στην κατηγορία καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1986

Ένα χειμωνιάτικο πρωινό το άψυχο σώμα της Mona, μιας κοπέλας που ζούσε στους δρόμους, βρίσκεται μέσα σε ένα χαντάκι. Κανείς δεν ξέρει ποια ήταν. Από το παζλ του παρελθόντος της λείπουν πολλά κομμάτια, τα οποία θα συμπληρώνονται λίγο-λίγο από τις μαρτυρίες των προσώπων που συνάντησε στο διάβα της.

Η Ανιές Βαρντά γεννήθηκε το 1928 στο Βέλγιο, κόρη της Γαλλίδας Κριστιάν και του Ευγένιου Βάρδα, με καταγωγή ελληνική από τη Μικρά Ασία. Για να προστατευτεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικογένεια της Ανιές ζούσε σε μια βάρκα έξω από τη Σετ, στη νότια Γαλλία κι από τότε η Γαλλία έγινε η πατρίδα της.

Η Βαρντά σπούδασε Λογοτεχνία και Κοινωνιολογία στη Σορβόννη. Συνέχισε τις σπουδές της στην Ιστορία και τη Φωτογραφία στη Σχολή Καλών Τεχνών και η φωτογραφία, κινούμενη ή μη, εκτυλίχθηκε στη μεγάλη της αγάπη: όπως η ίδια έλεγε, «μ’ αρέσει να παρεμβάλλω βίντεο ανάμεσα σε φωτογραφίες, έτσι κάνω το σινεμά μου». Η φωτογραφία ήταν και το πρώτο της επαγγελματικό βήμα, δούλεψε ως φωτογράφος σε γάμους και βαπτίσεις, ή φωτογράφιζε καθημερινές σκηνές στο δρόμο, στις αγορές, ώσπου ο φίλος της Ζαν Βιλάρ τη διόρισε φωτογράφο στο νεοσύστατο θέατρό του, Théâtre National Populaire.

Το «σινεμά της» δεν μπήκε ποτέ σε κανόνες, όπως, άλλωστε και η ίδια. To 1958, η Βαρντά γνώρισε στο Παρίσι τον Ζακ Ντεμί, άρχισαν να ζουν μαζί το 1959 και παντρεύτηκαν, για να μην χωρίσουν παρά με τον θάνατο του Ντεμί το 1990, ή και ποτέ. Μαζί απέκτησαν μία κόρη κι ένα γιο. Η Βαρντά είχε ήδη ξεκινήσει να κάνει σινεμά από το 1955, με το «La Pointe Courte» που, για πολλούς, θεωρείται το σημείο εκκίνησης της nouvelle vague. Η ίδια θεωρήθηκε βασική εκπρόσωπος του εμβληματικού γαλλικού κινηματογραφικού νέου κύματος – ακόμα περισσότερο του «κινήματος της Αριστερής Οχθης», παρέα με τον Αλέν Ρενέ και τον Κρις Μαρκέρ – κυρίως επειδή στις ταινίες της έδινε έμφαση στα εξωτερικά και χρησιμοποιούσε ερασιτέχνες ηθοποιούς.

Οι ταινίες της χαρακτηρίζονται ως «σινεγραφή», ο όρος δικός της, στηρίζονται στην ιδέα του δημιουργού και εμποτίζονται από χαρακτηριστικά του ντοκιμαντέρ και λογοτεχνικές αναφορές, αξιοποιώντας το συμβολισμό για να μιλήσουν για τις πιο ουσιαστικές μορφές της ζωής και της σκέψης, τον άνθρωπο και, συνήθως, τον άνθρωπο της καθημερινότητας ή του περιθωρίου. Η διασημότερη ταινίας της (και συναρπαστική σε κάθε θέασή της), παραμένει το «Κλεό από τις 5 ως τις 7», αλλά τα φιλμ της χαρακτήρισαν κάθε δεκαετία της καριέρας της, όπως το «Sans toit ni loi» το 1985, με την αποκάλυψη, τότε, Σαντρίν Μπονέρ, το αριστουργηματικά φαντασιακό «Jane B. par Agnès V.» του 1988 με την Τζέιν Μπίρκιν, το «Jaquot de Nantes» το 1991, ένα μοναδικής ευρηματικότητας ντοκιμαντέρ-φόρος τιμής στον Ντεμί, το «Les Glaneurs et la Glaneuse» το 2000, το συναρπαστικό ντοκιμαντέρ που αναδεικνύει κάθε πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από τις αγροτικές εργασίες.

Αγαπώντας πάντα την έκπληξη, κάνοντας το μεγάλο να μοιάζει σεμνό και το μικρό να μοιάζει θείο, η Ανιές Βαρντά έκανε τη μεγάλη… ανατροπή το 2017, με το ντοκιμαντέρ «Πρόσωπα και Ιστορίες». Μετά από επτά δεκαετίες συνεχούς και αυτόνομης δουλειάς, ούσα ένα τεράστιο κεφάλαιο πολιτισμικής αξίας στην Ευρώπη, η Βαρντά βρέθηκε υποψήφια για Όσκαρ Ντοκιμαντέρ, ξετρέλανε το αμερικανικό κοινό και βρήκε νέο έδαφος για να εξασκήσει το χιούμορ της, τη γλυκύτητά της και την αγάπη της για το χρώμα, κυριολεκτικό και πνευματικό.

Πέρα από κάθε άλλο χαρακτηρισμό, η Ανιές Βαρντά ήταν φεμινίστρια. Ίδρυσε ήδη από το 1977 τη δική της εταιρία παραγωγής, την Tamaris, για να μπορεί να κάνει τα φιλμ της χωρίς οποιουδήποτε είδους έλεγχο, συμμετείχε στο «Μανιφέστο 343», το μανιφέστο που υπέγραψαν 343 γυναίκες το 1971 δηλώνοντας ότι είχαν κάνει έκτρωση όταν στη Γαλλία ήταν παράνομη κι έδωσε, μέσα από τις ταινίες της, λες ασυναίσθητα, φωνή σε γυναίκες επαγγελματίες και συναρπαστικές ηρωίδες. Η ίδια δήλωνε, «Δεν είμαι καθόλου θεωρητικός του φεμινισμού, ό,τι έκανα το έκανα με τους δικούς μου όρους κι όχι για να το κάνω σαν άντρας.»