Η γιαγιά μίλησε και για αβγά, είπε η Στέλλα… Αλλά όχι για αβγά που κάνουν οι κότες, έσπευσε να διευκρινίσει, βλέποντας κάποια φίλη της να την κοιτάζει περίεργα. Ήταν αβγά από ένα υλικό σαν το νάυλον, που έσπαγε εύκολα όταν έπεφτε στα κεφάλια και μέσα τους υπήρχε κομφετί . Ξέρεις τι είναι το κομφετί; (Συριανές ιστορίες παραμυθένιων γεύσεων “Το ΚΑΣΤΡΙ”)
Προσπάθησα να ανατρέξω στο παρελθόν και να δω από πότε επικράτησε το έθιμο της ρίψης αυγών ανήμερα της Τσικνοπέμπτης, στην πλατεία Μιαούλη. Ομολογώ ότι δε βρήκα κάτι σχετικό. Και βέβαια δε μπορούσα να διανοηθώ ότι εκείνα τα χρόνια, στην αρχοντική Ερμούπολη, επάνω στην από μάρμαρο φτιαγμένη πλατεία Μιαούλη, έσκαγαν αυγά (ασχέτως αν τους διέκρινε υψηλή διατροφική αξία και έντονη …ευωδία).
Βρήκα ένα απόσπασμα του Μάνου Ελευθερίου από το βιβλίο του για το Βαμβακάρη, που αναφέρεται στις απόκριες στη Σύρο αλλά πουθενά δε γράφει για …αυγοπόλεμο.
“Στα 1838 εκδόθηκε στην Ερμούπολη, το εξαντλημένο από το 1803, βιβλίο του Νικοδήμου του Αγιορείτου Χρηστοήθεια των χριστιανών. Ανάμεσα σε πολλά διδακτικά και δεικτικά κείμενα προς τους παρεκτρεπόμενους χριστιανούς, ανάμεσα σε πλήθος αποσπασμάτων λόγων προφητών, Αποστόλων, Ευαγγελίων και Πατριαρχών υπάρχουν κι ετούτα τα φαιδρά για το «τι κακά ποιούσιν οι χριστιανοί εις τας Αποκρέας». «Τις να διηγηθή τας αταξίας οπού οι Χριστιανοί κάμνουσιν εν τω καιρώ των αποκρεών, και μάλιστα εις τα Νησία… Τότε οι χριστιανοί δαιμονίζονται όλοι. Διά τι παίζουν, χορεύουν, τραγουδούν ασυνειδήτως, έως και αυτοί οι πλέον γέροντες; Διά τι φορούν οι άνδρες γυναικεία φορέματα και αι γυναίκες ανδρίκεια; Διά τι ενδύονται έκαστος ιμάτια άλλοιώτικα και προσωπεία, τα κοινώς καλούμενα μουτσούνας; Διά τι επίσης με την ημέραν και όλη τη νύκτα εξοδεύετε εις χορούς και παίγνια, και αταξίας και μασκαριλίκια; Πανηγυρίζει η ασέλγεια, εορτάζει η ακολασία, ευφαίνεται η μέθη, αγάλλεται η τρυφή και ασωτία, χορεύει ο διάβολος με δέκα μανδύλια, διότι όσον κέρδος κάμνουν εις μόνας τας αποκρέας, δεν ημπορούν να το κάμουν εις όλον τον χρόνον. Λυπείται η αρετή, κατήφεια η σωφροσύνη, οδύρεται η χριστιανική σεμνότης και ευταξία, πενθεί ο Χριστός και θρηνούσιν οι Αγγέλοι και Άγιοι και δίκαιοι…»
Τα δημοσιεύματα για τις γιορτές των Απόκρεω είναι συνεχή αυτά τα χρόνια. Ακόμη και τις δύσκολες εποχές της στέρησης αγαθών. Στα 1894, παρ’ όλη την απαισιοδοξία μερικών η Ερμούπολη «διεσκέδασε λαμπρώς καθ’ όλας αυτής τας τάξεις. Πανταχού ήκουέ τις άσματα διαχεόμενα εις τον αέρα και έρρυθμα βήματα πλήττοντα το έδαφος. Ο μανέν, το τραγούδι διεδέχετο τον μπάλο και τον λανσιέ, το δε οργανάκι αντικαθίστα επαξίως το κλειδοκύμβαλον. Ευτυχώς μεθ’ όλην την ευθυμίαν ταύτην των πολιτών, ήτις περιεχύθη από των οικιών μέχρι των οινοπωλείων ουδέν το έκτροπον, ουδέν το εγκληματικόν εγένετο χάρις εις την αυστηράν επαγρύπνισιν της αστυνομίας και τα μέτρα άτινα είχε λάβει αύτη”.
Τα ήθη και έθιμα συνήθως μεταφέρονται από στόμα σε στόμα ή τα συλλέγει κάποιος λαογράφος και τα αποτυπώνει στο χαρτί. Μήπως τελικά παρεξηγήθηκε ο αυγοπόλεμος το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στην πλατεία Μιαούλη από μερίδα συμπολιτών μας; Μήπως κατά τη μεταφορά του εθίμου το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, δεν έγινε η απαραίτητη διευκρίνιση, όπως την κάνει η συγγραφέας του βιβλίου Συριανές ιστορίες; Γιατί όπως περιγράφει η ίδια , δεν ήταν αβγά κότας αλλά από νάυλον φτιαγμένα γεμάτα με κομφετί.
Μιλάμε δηλαδή για χαρτοπόλεμο μεταξύ των καρναβαλιστών. Το έθιμο αυτό ήρθε από τη Δύση, από τους Πατρινούς οι οποίοι ταξίδευαν στην Ιταλία για δουλειά, στα τέλη του 19ου αιώνα. Λίγο αργότερα καθιερώθηκε τα μικρά αυτά πολύχρωμα χαρτάκια να τοποθετούνται σε χάρτινα αβγά τα οποία πετούσαν σε χορούς και παρελάσεις. Το 1904 μάλιστα εμφανίστηκε στο καρναβάλι μια τεράστια κότα επάνω σε άρμα… που γεννούσε κέρινα αβγά τα οποία μέσα τους είχαν κομφετί. Αν και το έθιμο αυτό σήμερα έχει εξαφανιστεί, θεωρείται για τους Πατρινούς προπομπός του σοκολατοπόλεμου.
Φαντάζομαι ότι ανάλογα θα τηρούσαν το έθιμο και οι Συριανοί , εδώ στην πλατεία Μιαούλη, όπως θα το έφεραν οι έμποροι και οι καπεταναίοι της εποχής, από τα ταξίδια τους στη Δύση.
Για την ιστορία, τον αυγοπόλεμο (με αληθινά αυγά) τον αγαπούσε ιδιαίτερα ο Νέρωνας, ναι αυτός ο πυρομανής αυτοκράτορας, που έριχνε τους χριστιανούς στα λιοντάρια και έβαλε φωτιά στη Ρώμη . Διασκέδαζε με το να πετά αυγά στους αξιωματικούς του και να γελάνε όλοι μαζί (ας μπορούσαν να κάνουν κι αλλιώς) ώστε αυτό συνεχιζόταν για αρκετές εβδομάδες. Από τότε , λέγεται ότι επικράτησε η φράση ΄΄αυγά σου καθαρίζουν΄΄ την οποίαν λέμε σε έναν άνθρωπο που γελά αναίτια.
Εθιμα Τσικνοπέμπτης στην Ελλάδα …χωρίς αβγά
Στις Σέρρες ανάβονται μεγάλες φωτιές στις αλάνες, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους. Στο τέλος κάποιος από την παρέα με χιούμορ, αναλαμβάνει τα «προξενιά» ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
Στην Κομοτηνή καψαλίζουν την κότα που θα φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της Απόκρεω). Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του έναν κούρκο (γαλοπούλα) και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή.
Στην Πάτρα έχουμε το έθιμο της Κουλουρούς. Η Γιαννούλα η Κουλουρού πιστεύει λανθασμένα πως ο Ναύαρχος Ουίλσων είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της και πως έρχεται να την παντρευτεί. Για αυτό ντύνεται νύφη και με την συνοδεία των Πατρινών πηγαίνει να προϋπαντήσει τον καλό της στο λιμάνι. Γύρω της οι Πατρινοί διασκεδάζουν με τα καμώματα της.
Στη Θήβα, την ημέρας της Τσικνοπέμπτης αρχίζει ο “βλάχικος γάμος”, που ξεκινάει με το προξενιό δύο νέων.
Στην παλιά πόλη της Κέρκυρας, λαμβάνουν χώρα τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσα ή Πετεγόλια ή Πετεγουλιό που δεν είναι τίποτα άλλο από το γνωστό μας κουτσομπολιό. Είναι ένα θεατρικό δρώμενο που μοιάζει με την comedia dell΄ arte.
Στην Ξάνθη, στην κεντρική πλατεία, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις όπως η «Βραδιά Παραδοσιακών Γεύσεων», όπου οι Λαογραφικοί Σύλλογοι της πόλης προσφέρουν εδέσματα, χορό και μουσική από διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Και οι πρόγονοί μας είτε στη Σμύρνη (οι μασκαράδες λεγόντουσαν Κουδουνάτοι) είτε στον Πόντο (η αποκριά λεγόταν Εμπονέστα=απονηστεία) χρησιμοποιούσαν το αυγό την τελευταία Κυριακή της αποκριάς. Την ημέρα αυτή έτρωγαν συμβολικά ένα αυγό. Με την πράξη αυτή εννοούσαν ότι θα έχουν το στόμα τους κλειστό για την περίοδο μέχρι το Πάσχα (περίοδος νηστείας). Μάλιστα οι Ελληνες στον Πόντο έλεγαν “Με τ’ ωβόν εβούλωσά το, με τ’ ωβόν θ’ ανοίγ’ ατο”. Με το αβγό το βούλωσα με το αβγό θα το ανοίξω που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει το πρώτο φαγώσιμο που θα έτρωγε μετά το τέλος της νηστείας, αργά το Μεγάλο Σάββατο θα ήταν το αυγό (κόκκινο).
Ο Ελληνας αναστενάζει επάνω από την ψησταριά. Λύρες, νταούλια, χάλκινα, κλαρίνα, βιολιά, κομπανίες θα συνοδεύσουν τους καρναβαλιστές, είτε μασκαρεμένους είτε όχι. Η διάθεση μετράει. Είναι μια μέρα ξέφρενης χαράς,γλεντιού και σατυρικής διάθεσης.
Μήπως να κρατήσουμε για φέτος τα αβγά στο σπίτι για καμιά ομελέτα; Και του χρόνου.
Υποπλοίαρχος (ε.α.)
Ουρανία Πανταζίδου Π.Ν.
