Στη νέα έκδοση του Εθνικoύ Συσσωρευτή Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου του ΕΚΤ SearchCulture.gr, η πολιτιστική μας κληρονομιά μπαίνει στον χάρτη. Αξιοποιώντας τη γεωγραφική πληροφορία που συνοδεύει τα τεκμήρια, το ΕΚΤ συγκέντρωσε 12.000 τόπους που συνδέονται με τον ελληνικό πολιτισμό. Ο τόπος είναι τώρα αναζητήσιμο πεδίο στη φόρμα αναζήτησης του SearchCulture, ενώ τα αποτελέσματα προβάλλονται σε διαδραστικούς χάρτες, όπου οι χρήστες μπορούν να εστιάσουν και να βρουν τεκμήρια ακόμα και σε επίπεδο χωριού, τοποθεσίας ή μνημείου.
Παράλληλα, οι τόποι λειτουργούν και ως φίλτρο επιμερισμού των αποτελεσμάτων. Από τη σελίδα πλοήγησης στους Τόπους ο χρήστης μπορεί να δει το σύνολο των δύο ιεραρχικών λεξιλογίων που δημιούργησε το ΕΚΤ, ενώ σε κάθε καρτέλα τεκμηρίου ένας μικρότερος χάρτης παρουσιάζει το γεωγραφικό στίγμα του πολιτιστικού πόρου.
Αξία
Ο επιμελημένος διαδραστικός χάρτης πολιτιστικής κληρονομιάς του SearchCulture.gr συγκεντρώνει και παρουσιάζει τεράστιες ποσότητες πληροφοριών σε προσβάσιμη μορφή.
Η εξαγωγή πληροφοριών δεν αφορά μόνο την υλική κληρονομιά, αλλά στον χάρτη καταδεικνύονται και όλα τα στοιχεία που απαρτίζουν το διευρυμένο “πολιτιστικό τοπίο” του ελληνισμού. Αναδεικνύονται, έτσι, οι τόποι που καλλιέργησαν τις παραδοσιακές τέχνες, οι τόποι λατρείας και προσευχής, οι διαδρομές και το εμπόριο μεταξύ τόπων, διάφορες πτυχές της άυλης κληρονομιάς, όπως γνωμικά και παροιμίες- πολλά από τα οποία μπορεί να μη συνδέονται με μέρη που θεωρούνται ιστορικά, αλλά φωτίζουν την κοινωνική-χωρική δυναμική του ελληνικού στοιχείου.
Οι χάρτες είναι η αρχέγονη, η πρώτη οπτική “γλώσσα¨ των ανθρώπων, πολύ πριν τη γραφή. Βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το φυσικό και το ανθρωπογενές τοπίο αλληλεπιδρούν και διαμορφώνονται.
Για τους χρήστες του SearchCulture.gr, οι χάρτες προσφέρουν έναν δυναμικό και σύγχρονο τρόπο εμβύθισης και εμπλοκής με την ιστορία και τον πολιτισμό μας, διευρύνοντας την προοπτική και διευκολύνοντας την κατανόηση του παρελθόντος.
Χρήση
Ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει στο search box μια τοποθεσία με λεκτικό, αξιοποιώντας τη λειτουργία autocomplete του νέου πεδίου Τόπος. Τα αποτελέσματα της αναζήτησής του προβάλλονται είτε σε πλέγμα, είτε σε χάρτη και επιμερίζονται χρησιμοποιώντας τα φίλτρα. Για όσους πάλι θέλουν να εξερευνήσουν πιο δομημένα το περιεχόμενο, η λίστα των τοποθεσιών με τεκμήρια στο SearchCulture.gr αντιστοιχεί στα δύο δίγλωσσα Λεξιλόγια Τοπωνυμίων.
Εναλλακτικά ο χρήστης μπορεί να πλοηγηθεί ελεύθερα στον διαδραστικό χάρτη, εστιάζοντας στην περιοχή που τον ενδιαφέρει. Σε κάθε τεκμήριο που έχει εμπλουτιστεί, υπάρχει ο χάρτης με τη γεωτοποθεσία του.
Συνδυάζοντας φίλτρα, όπως χρονολογίες ή θέματα, αναδύεται και η διασπορά των τεκμηρίων στο χάρτη, όπως για παράδειγμα επιλέγοντας την Ιστορική Περίοδο “Ελληνιστική Περίοδος” βλέπει κανείς τη διασπορά περιεχομένου στο χάρτη.
Διαφορετικά, ο χρήστης μπορεί να εξερευνήσει τα θέματα του περιεχομένου, πχ “Μικρασιατική Εκστρατεία”, για να εντοπίσει τεκμήρια με αυτό το θέμα στο χάρτη της Μικράς Ασίας.
Ένας ακόμη τρόπος εξερεύνησης είναι με την επιλογή ενός προσώπου από τη σελίδα προσώπων, π.χ. Ελευθέριος Βενιζέλος. Στα αποτελέσματα απεικονίζεται ο βίος του στον χάρτη μέσα από έργα, φωτογραφίες, αλληλογραφία ή αντικείμενα που του ανήκαν.
Τέλος, οι χρήστες μπορούν να δουν τη συλλογή ενός φορέα στον χάρτη, όπου γίνεται προφανής η κάλυψη και διασπορά του υλικού του. Ένα παράδειγμα είναι η συλλογή του Εβραϊκού Μουσείου στον χάρτη, όπου γίνεται αντιληπτή η εβραϊκή παρουσία στον ελλαδικό και όχι μόνο χώρο.
Οσοι ενδιαφέρονται μπορούν να ανατρέξουν στον επικαιροποιημένο Οδηγό Χρήσης του SearchCulture.gr ή στην σελίδα βοήθειας για να δουν με λεπτομέρεια όλους τους τρόπους πλοήγησης και αναζήτησης.
Τοποθετώντας τεκμήρια στον χάρτη
Η ομάδα του SearchCulture.gr έκανε εκτεταμένη επιμέλεια του περιεχομένου, έτσι ώστε να ομογενοποιηθεί η γεωγραφική πληροφορία και να μπορέσει να αξιοποιηθεί για γεωχωρική ανακάλυψη. Χρησιμοποιήθηκαν εξελιγμένες τεχνολογίες σημασιολογικής αναπαράστασης της πληροφορίας, αξιοποιήθηκαν ανοικτές βάσεις γεωχωρικών δεδομένων και αναπτύχθηκαν οι κατάλληλες μεθοδολογίες οπτικοποίησης γεωχωρικών δεδομένων.
Οι εμπλουτισμοί έγιναν βάσει της πρωτογενούς τεκμηρίωσης του φορέα. Η γεωγραφική πληροφορία αποτυπώνεται συνήθως στο πεδίο “γεωγραφική κάλυψη”. Αυτό είναι ένα ευρύ πεδίο το οποίο μπορεί να αφορά είτε τον τόπο δημιουργίας ενός τεκμηρίου, είτε τον τόπο έκδοσής του ή τον σημερινό τόπο φύλαξής του ή ακόμα και το θέμα του. Αν δεν υπήρχε αυτή η τεκμηρίωση από τον φορέα, έγινε εξόρυξη της γεωγραφικής πληροφορίας από τον τίτλο των τεκμηρίων, το θέμα και κάποιες φορές και από το ίδιο το ψηφιακό αρχείο, αν είχε καταγεγραμμένη την πληροφορία.
Τα τεκμήρια εμπλουτίστηκαν με το νέο πεδίο «EKT Τόπος», με αναφορές σε όρους ενός δίγλωσσου ιεραρχικού λεξιλογίου τοποθεσιών που δημιουργήθηκε και που αποτελεί την ελληνική απόδοση επιλεγμένων όρων της γεωγραφικής βάσης δεδομένων GeoNames και ενός συμπληρωματικού δίγλωσσου λεξιλογίου με ιστορικές ή μη διοικητικές περιοχές.
Η ανοικτή βάση δεδομένων GeoNames είναι ίσως η σημαντικότερη ανοικτή βάση γεωχωρικών δεδομένων, η οποία τροφοδοτείται από τους χρήστες. Το συμπληρωματικό λεξιλόγιο του ΕΚΤ δημιουργήθηκε για να καλύψει κενά που εντοπίστηκαν στο Geonames, όπως π.χ. αναφορικά με ιστορικές περιοχές (π.χ. Φρυγία, Λυδία κ.λπ.), περιοχές που περιλαμβάνουν πολλά διαφορετικά κράτη ή γεωμορφολογικά στοιχεία, όπως ποτάμια, λίμνες κ.λπ. που δεν εμπεριέχονται στα σύνορα ενός μόνο κράτους και δεν ανταποκρίνονται στη διοικητική ιεραρχία που ακολουθεί το βασικό λεξιλόγιο.
Συνοψίζοντας, τα βασικότερα στοιχεία της νέας λειτουργικότητας έχουν ως εξής:
- 12.000 όροι περιλαμβάνονται στο Λεξιλόγιο τοποθεσιών
- έγιναν >20.000 αντιστοιχίσεις σε >28.000 μοναδικές τιμές
- 550.000 τεκμήρια εμπλουτίστηκαν με γεωτοποθεσία.
Συνδυάζοντας την ιστορική, χωρική και πολιτιστική αφήγηση σε διαδραστικούς χάρτες ολοκληρώνεται ένας πενταετής κύκλος σημασιολογικής επιμέλειας στα μεταδεδομένα του συσσωρευτή, η οποία καθιέρωσε το SearchCulture.gr ως έναν από τους πιο οργανωμένους και φιλικούς προς τον χρήστη εθνικούς συσσωρευτές στον κόσμο.
Οι προκλήσεις
Κατά την υλοποίηση της νέας λειτουργικότητας, μεθοδολογικά, αντιμετωπίστηκε κάθε συλλογή ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές της.
Εάν ο φορέας χρησιμοποίησε το ειδικό πεδίο “γεωγραφική κάλυψη”, οι εμπλουτισμοί αντιστοίχισαν αυτή την πληροφορία με έναν όρο του Λεξιλογίου. Οι προκλήσεις αφορούσαν την αποσαφήνιση όρων, ειδικά σε τοπωνύμια που απαντώνται συχνά στην Ελλάδα, όπως Καστανιά, Αγία Άννα, κ.λπ. Μια άλλη πρόκληση ήταν η δυσκολία ταύτισης ελληνικών εξωνύμων με τα αντίστοιχα ενδώνυμα, δηλαδή τις ονομασίες με τις οποίες ένας λαός αποκαλεί τα μέρη που ζει. Για παράδειγμα, ο όρος “Φιλιππούπολη” είναι εξώνυμο του Plovdiv της Βουλγαρίας.
Τέλος, υπήρχαν και οι περιπτώσεις πολλαπλών τοποθεσιών που συνδέονται με ένα τεκμήριο. Στην αλληλογραφία, για παράδειγμα, είθισται να τεκμηριώνεται τόσο ο τόπος αποστολής όσο και ο τόπος προέλευσης, επομένως έχουμε δύο γεωτοποθεσίες για ένα τεκμήριο.
Υπάρχουν, τέλος, περιπτώσεις όπου ολόκληρα ναϊκά συστήματα αποσυναρμολογήθηκαν και μεταφέρθηκαν σε άλλη τοποθεσία για να διασωθούν, όπως του Αμπού Σίμπελ και της Καλαμπσά της Αιγύπτου. Η πρωτότυπη τεκμηρίωση τα τοποθετούσε στην παλιά τοποθεσία, ενώ σήμερα βρίσκονται σε διαφορετικό σημείο. Μεθοδολογικά, το ζήτημα αυτό αντιμετωπίστηκε κατά περίπτωση, αξιολογώντας τον ρόλο και το είδος της γεωγραφικής πληροφορίας για κάθε συλλογή του συσσωρευτή.
Το παλίμψηστο των τοπωνυμίων
Ορισμένες τοποθεσίες, ειδικά στη λεκάνη της Μεσογείου, κατοικήθηκαν αδιάλειπτα από την αρχαιότητα έως σήμερα. Μέσα από μακραίωνες χωρικές στρωματοποιήσεις σχηματίζουν ένα παλίμψηστο ονομασιών, διαχρονικά νοηματοδοτούμενων από τους ανθρώπους και το τοπίο.
Η διεργασία αποτύπωσης με σημασιολογικούς όρους της ιστορικότητας ενός τόπου απασχόλησε ιδιαίτερα την ομάδα του SearchCultur.gr κατά τους εμπλουτισμούς. Τα Geonames κατά βάση χρησιμοποιούν τα σύγχρονα τουρκικά ή αραβικά τοπωνύμια, και συχνά όχι με λατινικούς χαρακτήρες, επομένως έπρεπε να γίνει έρευνα για να διασυνδεθούν οι αρχαίοι τόποι με τους σύγχρονους- όπου ήταν δυνατό.
Σε κάποιες συλλογές ιστοριο-γεωγραφικού ενδιαφέροντος- όπως τα Travelogues του Ιδρύματος Λασκαρίδη- η πρόκληση ήταν να ταυτιστεί μια τοποθεσία με συγκεκριμένο σημείο στον χάρτη, με βάση την προηγούμενη “αναλογική” ταύτιση μέσω περιγραφής και την απεικόνιση που σχεδίασε με το χέρι ο περιηγητής πριν από 200 ή 300 χρόνια.
Ετσι, έγινε προσπάθεια να ενοποιηθούν σημασιολογικά στα τοπωνύμια του Λεξιλογίου οι ιστορίες των τόπων, συγκεντρώνοντας τις διαδοχικές επανεγγραφές του χώρου μέσα στον χρόνο ως Εναλλακτικές Ονομασίες και κάνοντας αυτές αναζητήσιμες. Επομένως, για παράδειγμα εάν κάποιος αναζητά τεκμήρια που αφορούν τη Σελεύκεια, επειδή πιθανόν να μη γνωρίζει το σημερινό τουρκικό τοπωνύμιο, η αναζήτηση θα του ανακτήσει όλες τις τοποθεσίες με την παλαιότερη ονομασία “Σελεύκεια”, δηλαδή τη Σελεύκεια της Καρίας, τη Σελεύκεια της Πισιδίας, τη Σελεύκεια της Ισαυρίας και την Σελεύκεια Πιερίας, τα οποία στα τουρκικά είναι αντίστοιχα Aydin, Bayat, Siflike και Samandag.
Διάδραση και οπτικοποίηση
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στη χρήση των γεωχωρικών δεδομένων σε οπτικοποιήσεις. Προς αυτή την κατεύθυνση αξιοποιήθηκαν οι ανοικτοί χάρτες της κοινότητας OpenStreetMap για την εμφάνιση των αποτελεσμάτων σε χάρτη. Λόγω του μεγάλου όγκου δεδομένων, τα αποτελέσματα εμφανίζονται ομαδοποιημένα σε clusters (οτπικοποιημένα ως τραπέζια). Εστιάζοντας, μπορεί να δει κανείς τα τεκμήρια κατανεμημένα στις αντίστοιχες γεωτοποθεσίες. Με κίτρινο, πορτοκαλί και βαθύ πορτοκαλί απεικονίζονται ομάδες τεκμηρίων σε κοντινές γεωτοποθεσίες, ενώ με μωβ απεικονίζονται τεκμήρια που αφορούν μια τοποθεσία.
Το παιγνιώδες στοιχείο της ανακάλυψης με βάση τον χάρτη και η διαδραστικότητα της πλοήγησης προσθέτουν αξία και προσβασιμότητα για τον χρήστη. Ένα άλλο όφελος είναι ότι οπτικοποιείται και η πυνκότητα τεκμηρίων ανά περιοχή. Μέσα από τους χάρτες παρουσιάζεται μια αδρή εικόνα για τα μέρη που άγγιξε με κάποιο τρόπο ο ελληνισμός, καθώς και την πυκνότητα τεκμηρίων του παρελθόντος σε μια τοποθεσία.
Για την αναζήτηση τεκμηρίων με βάση τις γεωχωρικές συντεταγμένες των τοποθεσιών που σχετίζονται με αυτά, αξιοποιήθηκαν οι δυνατότητες γεωχωρικής αναζήτησης που προσφέρει το σύστημα ευρετηρίασης που χρησιμοποιεί το SearchCulture.gr, το λογισμικό ανοικτού κώδικα Apache Solr. Όλες οι τοποθεσίες των δύο λεξιλογίων συσχετίζονται με τα αντίστοιχα τοπωνύμια της γεωχωρικής βάσης δεδομένων geonames.org από όπου αντλήθηκαν και οι συντεταγμένες.
Η προβολή χιλιάδων τεκμηρίων στον χάρτη αποτέλεσε μια σημαντική πρόκληση, τόσο από τη σκοπιά της εμπειρίας χρήστη όσο και από αυτήν της απόκρισης του συστήματος και των απαιτήσεων σε υπολογιστικούς πόρους και μνήμη. Αφενός ο αριθμός των διαφορετικών τοποθεσιών που εμφανίζονται στα αποτελέσματα μιας αναζήτησης μπορεί να είναι πολύ μεγάλος (δυνητικά πάνω από 12.000), αφετέρου σε κάθε τοποθεσία μπορεί να “τοποθετείται” πολύ μεγάλος αριθμός τεκμηρίων. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος ακολουθήθηκε η μέθοδος clustering: ο χρήστης δεν βλέπει όλες τις διαφορετικές τοποθεσίες ταυτόχρονα αλλά «συστάδες» (clusters) που επιδέχονται περαιτέρω ανάπτυξης καθώς ο χρήστης κλικάρει ή ζουμάρει πάνω στον χάρτη.
Η υλοποίηση της πλοήγησης στον χάρτη βασίστηκε στην javascript βιβλιοθήκη ανοικτού κώδικα leaflet.js, ενώ ως χάρτης χρησιμοποιήθηκε ο OpenStreetMap.org, ένας χάρτης με ελεύθερη άδεια ο οποίος αναπτύσσεται από μια κοινότητα εθελοντών που συνεισφέρουν και διατηρούν γεωχωρικά δεδομένα.
Σχετικά με το SearchCulture.gr
Το SearchCulture.gr είναι ο Εθνικός Συσσωρευτής Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου και ο διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής για την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana. Συλλέγει τα μεταδεδομένα και τις εικόνες προεπισκόπησης των ψηφιακών πολιτιστικών πόρων από τους ιστότοπους και τα αποθετήρια των φορέων που συμμετέχουν και τα δημοσιεύει εμπλουτισμένα στην Πύλη Αναζήτησης.
H αναβάθμιση και η επέκταση του συσσωρευτή SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, πραγματοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα” (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση – Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.
Πηγή: ekt.gr
