Το θέατρο «Απόλλων» αποτελεί έμβλημα της δημιουργικής επανάστασης που συντελέστηκε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στο νησί, η οποία οδήγησε σε ένα αρχιτεκτονικό, κοινωνικό και οικονομικό θαύμα, την Ερμούπολη, μια πόλη με πνευματική ακτινοβολία πρωτόγνωρη για την εποχή της.
Άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία της, γεννήθηκε μέσα από την έντονη ανάγκη των Συριανών να στεγάσουν τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες που μέχρι τότε εκφράζονταν σε ξύλινες αποθήκες, λέσχες και καφενεία.
Είναι από τα παλαιότερα κλειστά θέατρα των νεότερων χρόνων, υπήρξε θεατρικός κόμβος της Ανατολής και της Δύσης, κέντρο της λυρικής όπερας και του μελοδράματος. Η κατασκευή του έγινε το 1862-1864 σε σχέδια του Δημοτικού αρχιτέκτονα Π. Σαμπό με πρωτοβουλία του Χιώτη Μιχαήλ Σαλβάγου και ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Η αρχιτεκτονική του έχει επηρεαστεί από ιταλικά πρότυπα καθώς στη σχεδίασή του εντοπίζονται επιρροές από τέσσερα τουλάχιστον ιταλικά θέατρα, τη Σκάλα του Μιλάνου (1776), το ανακαινισμένο θέατρο «San Carlo» της Νάπολης (1816), το ακαδημαϊκό θέατρο στο «Castelfranco» (1745) και το «Teatro della Pergola» της Φλωρεντίας (1755). Εγκαινιάστηκε με ιδιαίτερη αίγλη στις 20 Απριλίου 1864 με την όπερα «Rigoletto» του G. Verdi και παράλληλες παραστάσεις τη «Favorita» του G. Donizetti, την «Traviatta» και το «Ballo in maschera» του G. Verdi.
Το Θέατρο γνώρισε χρόνια χρυσής ακμής ακολουθώντας την ευημερία της Ερμούπολης, προσελκύοντας το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον ακόμα και όταν άρχισε να φαίνεται αισθητά η οικονομική πτώση της πόλης. Στη σκηνή του φιλοξενήθηκαν κορυφαίοι θίασοι και ονόματα της εποχής όπως οι: Βερώνη, Λαλαούνη, Παντόπουλος, Χαλκιοπούλου, Κυριακού, Λουλουδάκης, Ταβουλάρης, Κοτοπούλη, Κυβέλη, Καλουτά, Έγκελ, Καβαφάκης, Μυράτ, Λεπενιώτης, Κατράκης, Αττίκ, Λαουτάρη κ.α.
Η παρακμή έρχεται μεταπολεμικά, το θέατρο κακοποιείται και αφού κρίνεται επικίνδυνο για λειτουργία, κλείνει τις πόρτες του τη δεκαετία του ’50 με τελευταία ίσως αναλαμπή την παράσταση «Σκιά» του Νικοντέμι (1953) που ήταν και η τελευταία της Κοτοπούλη. Το 1970, σε μία κακότεχνη προσπάθεια ανακαίνισης προκαλούνται μεγάλες αλλοιώσεις στο εσωτερικό του, οι οποίες διορθώθηκαν στην αποκατάσταση του 2000, σε σχέδια του Πικιώνη όσο το δυνατόν πιστότερα προς την αρχική μορφή του.
Το έτος 2014-2015, το θέατρο «Απόλλων» διανύει τον 150ο χρόνο ζωής του και μπαίνει σε μια εποχή ανάπτυξης μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας, εδραιώνοντας δομές που θα αναβαθμίσουν τη λειτουργία του και δημιουργώντας νέους τρόπους επαφής με το κοινό. Εγκαταστάθηκε εξοπλισμός για τη ζωντανή διαδικτυακή αναμετάδοση των εκδηλώσεων με υψηλές ταχύτητες (live streaming) καθιστώντας το ως το πρώτο περιφερειακό θέατρο με τέτοια δράση. Aναπτύχθηκε η ταυτότητα και οι προδιαγραφές για την προώθηση της επετείου αλλά και του Θεάτρου γενικότερα, με τυποποίηση εισιτηρίων, αφισών, υλικού προώθησης, κτλ, ενώ αναπτύσσεται εξειδικευμένη ιστοσελίδα για την προβολή του σε διεθνές πλέον επίπεδο, αναδεικνύοντας τη μοναδικότητα, την ιστορικότητα και την ποικίλη δραστηριότητα του στο παγκόσμιο κοινό. Παράλληλα, εγκαταστάθηκε λογισμικό διαχείρισης πολιτιστικών χώρων που χρησιμοποιούν περισσότεροι από 700 πολιτιστικοί οργανισμοί σε όλο τον κόσμο, με το οποίο θα υπάρχει διαφάνεια στη λειτουργία του Θεάτρου. Τέλος, έγινε μια σοβαρή προσπάθεια διαχείρισης, οργάνωσης, και λειτουργίας του χώρου, με πλούσιο πρόγραμμα ποιοτικών πολιτιστικών παραγωγών που διανθίζεται διαρκώς, ανοίγοντας δίκτυα συνεργασίας με καταξιωμένα ιδρύματα και φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Ο Αντώνης Μαρκουλής, επίτιμος πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, ήταν ένας άνθρωπος που είχε αναμειχθεί ενεργά με τα κοινά και είχε αναλάβει καθοριστικό ρόλο στον τομέα του πολιτισμού, ο οποίος ήταν για εκείνον το Α και το Ω, αυτό όμως που τον καθόριζε, ήταν η βαθιά αγάπη του για το νησί, αγάπη την οποία αποδείκνυε με κάθε τρόπο και κυρίως μέσα από τα άρθρα, τα γραπτά και τις σημειώσεις του. Η απώλειά του αφήνει τεράστιο κενό για το νησί, αφήνει όμως και σημαντική παρακαταθήκη στην ιστορία του νησιού. Παρακαταθήκη μέσα από τα βιβλία που είχε συγγράψει και εκδώσει, αλλά και μέσα από τις ανατρεπτικές του, τις περισσότερες φορές, προτάσεις και ιδέες που υποστήριζε με σθένος.
Είχε πραγματοποιήσει πλήθος μελετών για την ανάδειξη της ιστορίας του τόπου μας. Το κείμενο του εξωφύλλου (βλ. παρακάτω), που χρησιμοποιείται με την άδεια της οικογένειάς του, προέρχεται από τις ιδιόχειρες σημειώσεις της τελευταίας του έρευνας, που δυστυχώς δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, και αφορούσε στην έκδοση λευκώματος αφιερωμένου στον εορτασμό των 150 χρόνων λειτουργίας του Θεάτρου Απόλλων.
Το λεύκωμα που θα αναφέρεται διαχρονικά κατά το δυνατό στη ζωή του Θεάτρου από κτιριακής αλλά κυρίως καλλιτεχνικής πλευράς σε μια Ερμούπολη με εποχές δόξας αλλά και δυστυχίας, που οι άνθρωποι της όμως, πλούσιοι και φτωχοί, μορφωμένοι και αγράμματοι λάτρευαν το Θέατρο το οποίο και εξακολουθούν να λατρεύουν. Το λεύκωμα αυτό δεν φιλοδοξεί να θεωρηθεί ιστορικό βιβλίο της ζωής του Απόλλωνα, δοθέντος ότι πολλοί εκλεκτοί συγγραφείς και λόγιοι έχουν γράψει για αυτό μεταξύ των οποίων και ο συριανός Μάνος Ελευθερίου. Θέλει απλώς να δώσει την ευκαιρία στον αναγνώστη να γνωρίσει εν συντομία τη ζωή του Απόλλωνα παρουσιάζοντας με φωτογραφίες κυρίως κάποιες θεατρικές, μουσικές, χορευτικές εκδηλώσεις, καθώς και γεγονότα της ζωής του για τη σωτηρία της οποίας βοήθησαν σε δύσκολους καιρούς του Δήμου ερασιτεχνικοί θίασοι “Απόλλων” και “Σουρής” πράξη για την οποία βραβεύθηκαν από Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ερμουπόλεως την 30 Οκτωβρίου 1991 και την 8 Ιανουαρίου 2014 από τον πρόεδρο της Επιτροπής Πολιτισμού & Αθλητισμού και Δημοτικού Συμβούλου.
Με πληρώματα και επιβάτες από κάθε γωνιά της Μεσογείου να μην υπάρχουν μόνο ταβέρνες, λοκάντες και ξενοδοχεία ούτε μόνο καφενεία και καζίνο αλλά και πορνεία.
Στον ποικιλόμορφο αυτό πληθυσμό που περιελάμβανε και πολλούς ανθρώπους περιωπής, ανθρώπους του πνεύματος και της τέχνης επεκράτησε ο δυτικός τρόπος ζωής, εξ’ άλλου στην Ερμούπολη άκουγε κανείς όλες τις γλώσσες και κυκλοφορούσαν όλα τα νομίσματα, 27 είδη κατά τον ελβετό επισκέπτη της Ερμούπολης Gosse το 1827 (ναπολεόνια, αυστραλιανά τάλλαρα).
Ήταν λοιπόν φυσικό ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων της να έχει γνωρίσει διάφορα θεάματα της Δύσης. Όπως αναφέρει ο Ανδρέας Θ. Δρακάκης στο έργο του “Το ξεκίνημα του νεοελληνικού θεάτρου, Ερμούπολις, Σύρα 1826- 1861” αν και δεν υπάρχει βάσιμη πληροφορία για το ποιός πρώτος ανέλαβε την πρωτοβουλία της δημιουργίας του ερασιτεχνικού θιάσου (του πρώτου στην Ελλάδα), το πιθανότερο είναι πως την ανέλαβε η Ευανθία Καΐρη η οποία από το 1824 που εγκαταστάθηκε στη Σύρα πρωτοστάτησε σε όλες τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του νησιού μέχρι το 1838 που ανεχώρησε, είναι δε αυτή που εμπνεύσθηκε και έγραψε την τραγωδία “Νικήρατο”. Γεγονός πάντως είναι ότι ο “Όμιλος των εθελοντών” επροόδευσε και έδωσε σειρά επιτυχημένων παραστάσεων. Οι παραστάσεις αυτές, εδίδοντο συνήθως στις αίθουσες του Καζίνο (νυν ξενοδοχείο Πλόες). Το φθινόπωρο του 1827 παίζεται η τραγωδία “Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη”. Μια άλλη ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που έρχεται στη Σύρο μετά την αποτυχία της εκστρατείας της Χίου ήταν ο Θεόδωρος Αλκαίος ποιητής, συγγραφέας, ηθοποιός αλλά και πολεμιστές, αυτός ο άνθρωπος ανέλαβε να οργανώσει θεατρικές παραστάσεις χρησιμοποιώντας τη γυναίκα τη Μαριγώ τον αδερφό του Κωνσταντίνο, έναν συμπατριώτη του Π. Παλαιολόγο και πολλούς “θεατρερασταίς” οι παραστάσεις άρχισαν 16 Μαρτίου 1829 με το θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη αλλά συντόμως έληξαν επεισοδιακώς. Η μοίρα του Αλκαίον ήταν τραγική έμεινε μέχρι το 1832 στην Ερμούπολη καταδιώκοντας τους Χιώτες για να…
Αντώνης Μαρκουλής
