Όταν το καταδρομικό «Χαμηδιέ» το 1913, δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Τουρκία!!!

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης,
δημοσιογράφος και συγγραφέας

Είναι γνωστό, ότι κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, ο ρόλος του ελληνικού πολεμικού στόλου, υπήρξε πρωταγωνιστικός και φυσικά αποφασιστικός, αφού με την παρουσία του στο Αιγαίο, δεν επέτρεψε στους Τούρκους να μεταφέρουν δια θαλάσσης από τη Μικρά Ασία στρατεύματα στα μέτωπα της Μακεδονίας και της Θράκης. Ο τουρκικός στόλος μετά από σημαντικές ναυμαχίες ηττημένος «στριμώχθηκε» στα Στενά των Δαρδανελίων.

Ωστόσο, υπήρξε μια περίπτωση, που ένα τουρκικό καταδρομικό το «Χαμηδιέ» κατόρθωσε υπό ομίχλη και σφοδρή θαλασσοταραχή να βγει στο Αιγαίο, χωρίς να γίνει αντιληπτό από τα ελληνικά παραπλέοντα πολεμικά νοτίως της Ίμβρου «Σφενδόνη», «Ιέραξ» και «Ναυκρατούσα»… και να βομβαρδίσει τη Σύρο!!! Δεν μπόρεσε όμως να επιστρέψει στη βάση του και περιεφέρετο για μήνες στη Μεσόγειο από το Πορτ Σάιδ και την Ερυθρά Θάλασσα έως και τη Μάλτα. Μπόρεσε να ξαναμπεί στα Στενά, όταν έληξαν οι συγκρούσεις και η Τουρκία υπέγραψε ανακωχή.

Ο βομβαρδισμός της Σύρου, όχι σημαντικός, είχε ως στόχο το επιταγμένο υπερωκεάνιο «Μακεδονία». Η ελληνική κυβέρνηση το εξόπλισε και το χρησιμοποίησε ως βοηθητικό καταδρομικό (εύδρομο) και οπλιταγωγό με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Λυκούργο Τσουκαλά με καταγωγή από τη Ζάκυνθο. Το «Μακεδονία», συνέβη να είναι ελλιμενισμένο στο Νεώριο Σύρου για επισκευές επί μια εβδομάδα, λόγω βλάβης του πηδαλίου του.

Αγωνία και σύγχυση στην Αθήνα

Ο βομβαρδισμός της Σύρου προκάλεσε τις πρώτες ώρες σύγχυση στην Αθήνα και στο πρώτο ανακοινωθέν γίνονταν λόγος για το τουρκικό πλοίο «Μετζηδιέ». Η Αθήνα πληροφορήθηκε στις 6 Ιανουαρίου, από τον πρόξενό μας στο Πορτ Σάιδ, ότι το τουρκικό πολεμικό, που κατέπλευσε εκεί δεν είναι το «Μετζηδιέ», αλλά το «Χαμηδιέ» που βομβάρδισε το «Μακεδονία» στη Σύρο.

Τα γεγονότα πάντως εξελίχθηκαν ως εξής:

Η νύχτα της 2ας προς την 3η Ιανουαρίου 1913, ήταν κατασκότεινη. Το Αιγαίο σκέπαζε μια πυκνή ομίχλη. Επικρατούσε θαλασσοταραχή. Τη νύχτα αυτή επέλεξαν οι Τούρκοι να επιχειρήσουν έξοδο στο Αιγαίο. Με έναν απώτερο κρυφό σκοπό. Να προκαλέσουν το πανίσχυρο θωρηκτό «Αβέρωφ» και άλλα πλοία να κυνηγήσουν το «Χαμηδιέ» ώστε να διασπασθεί ο ασφυκτικός κλοιός προ των Στενών για να μπορέσει να εξέλθει στο Αιγαίο ο αποκλεισμένος τουρκικός στόλος. Ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης δεν έπεσε στην παγίδα και συνέχισε τον αποκλεισμό των Στενών. Το «Χαμηδιέ» με σβησμένα φώτα, συνέχισε να πλέει στο Αιγαίο έως ότου το πρωί 3 Ιανουαρίου 1913, στις 10.30, έφτασε μπροστά στην Ερμούπολη περίπου 2 χιλμ. μακριά από το λιμάνι της. Ήταν Τετάρτη. Εμφανίσθηκε από τη θέση Τσικνιάς, έχοντας αναπεπταμένη μεγάλη τουρκική σημαία.

Το τουρκικό σκάφος έκανε διεθνές σήμα προς το «Μακεδονία» να παραδοθεί. Φυσικά δεν πήρε απάντηση. Αμέσως έκανε σήμα στο Αγγλικό φορτηγό «Αλεξάνδρεια» που είχε προσορμισθεί 10 μέτρα δίπλα στο «Μακεδονία» να αποσυρθεί αμέσως. Οι Άγγλοι απάντησαν ότι δεν μπορούν να φύγουν γιατί η άγκυρά τους ήταν μπλεγμένη. Οι Τούρκοι επέμειναν ότι αν δεν φύγει θα το βομβαρδίσει. Έτσι το Αγγλικό φορτηγό αναγκάσθηκε να απομακρυνθεί.

Εν τω μεταξύ το «Χαμηδιέ» έριξε τρεις βολές στην πυριτιδαποθήκη του νησιού προς το χωριό Αζόλιμνος, ευτυχώς χωρίς αποτέλεσμα. Η ώρα περνούσε. Στη συνέχεια έριξε άλλες τρεις βολές από τις οποίες η μία έπεσε στη θάλασσα κοντά στο Αγγλικό πλοίο. Προφανώς ήταν δοκιμαστικές βολές για να καταμετρηθεί η απόσταση. Μια οβίδα έπεσε στο λιμενοβραχίονα μπροστά στο Αγγλικό τηλεγραφείο. Τραυματίσθηκε ένας τηλεγραφητής Ιταλικής καταγωγής. Η τέταρτη βολή έπεσε στη 1.15 μμ. Χτύπησε το «Μακεδονία». Ακολούθησε μια ομοβροντία 20 και πλέον εύστοχων βλημάτων, που προκάλεσαν πυρκαγιά σε εννέα σημεία στα ξύλινα διαμερίσματα και σε έπιπλα του σκάφους.

Στο διάστημα όμως που το Αγγλικό πλοίο ετοιμάζονταν να απομακρυνθεί από το «Μακεδονία» ο κυβερνήτης Τσουκαλάς είχε διατάξει το πλήρωμα να βγει από το πλοίο. Κράτησε μόνο 15 ναύτες για να απομακρύνουν από το πλοίο τα πυρομαχικά, που βρίσκονταν στην πυριτιδαποθήκη της πρύμνης, τα οποία έριξαν στη θάλασσα, εν μέσω φλογών της πυρκαγιάς. Ταυτόχρονα άνοιξαν τους κρουνούς κατακλύσεως του σκάφους για να πάρει νερό το πλοίο και να αρχίσει να βυθίζεται. Ο Τσουκαλάς εγκατέλειψε τελευταίος το πλοίο. Η ολοκληρωτική βύθιση δεν επιτεύχθηκε γιατί η θάλασσα εκεί ήταν αβαθής.

Πάντως η αργοπορία του Αγγλικού σκάφους κατά μισή ώρα στη διαδικασία της απομάκρυνσής του, βοήθησε να μην υπάρχουν θύματα από το πλήρωμα, που ολοκλήρωσε την εγκατάλειψη του «Μακεδονία».

Αργότερα, όταν το αγγλικό πλοίο έφτασε στον Πειραιά, ο πλοίαρχος Άλφρεντ Φράιν δήλωσε ότι όταν αναγκάσθηκε να απομακρύνει το πλοίο του από το «Μακεδονία» παρά την ανυπομονησία των Τούρκων, το έκανε με ηθελημένη αργοπορία για να δώσει χρόνο να αποβιβασθούν οι Έλληνες ναύτες, αφού μάλιστα είχαν ανοίξει τους κρουνούς κατακλύσεως για την βύθιση του σκάφους.

Μετά από αυτόν τον βομβαρδισμό το «Χαμηδιέ» απομακρύνθηκε γρήγορα, περνώντας μέσα από το στενό Νάξου και Δήλου και εξαφανίσθηκε.

Ο πληθυσμός της Σύρου ανησυχεί

Όταν εμφανίσθηκε το εχθρικό πολεμικό ο λαός της Ερμούπολης φοβήθηκε ότι θα γίνει και απόβαση των Τούρκων. Έτσι κάποιοι έσπασαν το οπλοπωλείο του Τροφίμωφ και έκλεψαν πάρα πολλά τυφέκια τύπου Γκρα, αλλά τελικά δεν χρειάσθηκε να τα χρησιμοποιήσουν. Ουσιαστικά δηλαδή αποφεύχθηκε μια ολοκληρωτική σφαγή των κατοίκων και καταστροφή της πόλης, αν σημειώνονταν αντεπίθεση έστω και με Γκράδες. Άλλωστε και ο Τσουκαλάς στην επίσημη έκθεσή του ανέφερε, ότι δεν κανονιοβόλησε τους Τούρκους για να αποφύγει μια ολοκληρωτική καταστροφή της Ερμούπολης.

Πάντως μεταξύ των κατοίκων επικράτησε πανικός. Πολλοί κατέφευγαν στα προξενεία και άλλοι στο Γαλλικό Καθολικό μοναστήρι, στην Άνω Σύρα, που διέθετε και νοσοκομείο.

Κατά τον κανονιοβολισμό, μερικές οβίδες έπεσαν κατά λάθος στο εργοστάσιο της Ηλεκτρικής Εταιρείας και υπήρξε διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος.

Μαζί με τους Συριανούς άμαχους, φοβήθηκαν πολλοί και οι περίπου 80 Τούρκοι αιχμάλωτοι αξιωματικοί, που ήταν σκορπισμένοι σε διάφορα ξενοδοχεία, μήπως ο λαός του νησιού στραφεί εκδικητικά εναντίον τους. Φυσικά δεν τους πείραξε κανένας.

Αναστάτωση στην Αθήνα

Οι πρώτες ασαφείς και ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες που κυκλοφόρησαν στην Αθήνα προκάλεσαν αναστάτωση. Κύμα αδέσποτων φημών σάρωσε την πρωτεύουσα. Φήμες ανυπόστατες και τερατώδεις κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα. Πλήθος κόσμου βγήκε στους δρόμους προσπαθώντας να μάθει τι συνέβη στη Σύρο.

Πολύ σύντομα γέμισε κόσμο η πλατεία Συντάγματος, η οδός Σταδίου και η πλατεία Κλαυθμώνος. Εκεί ήταν η έδρα του υπουργείου Ναυτικών. Άλλοι έσπευδαν στις εισόδους των εφημερίδων. Όλοι ζητούσαν να μάθουν τα νέα.

Η εφημερίδα «Σκριπ» δίνει μια εικόνα της αγωνίας του πλήθους γράφοντας:

«Μία βοή υπόκωφος υψούτο από τα πλήθη εκείνα και μία έκφρασις οδύνης εζωγραφίζετο επί των προσώπων πάντων και δικαίως, διότι αι διαδόσεος αίτινες επιμόνως εκυκλοφόρουν ήσαν πράγματι καταπληκτικώς τρομεραί, εφαίνετο δε ο κόσμος μάλλον πρόθυμος να τας πιστεύση  διότι ουδαμόθεν διεψεύδοντο, ούτε ανακοινωθέν τι εκ μέρους της κυβερνήσεως εδημοσιεύετο προς καθησύχασιν της πόλεως».

Στις 5.30 το απόγευμα το υπουργείο Ναυτικών εξέδωσε ανακοίνωση βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους. Όμως και η ανακοίνωση αυτή μιλούσε ακόμα για το τουρκικό «Μετζηδιέ» γιατί δεν είχε γίνει γνωστό ότι τον βομβαρδισμό έκανε το «Χαμηδιέ» με κυβερνήτη τον Ρεούφ Εφέντη.

Μιλάει ο Τσουκαλάς

Λίγες μέρες αργότερα, ο κυβερνήτης του «Μακεδονία» Λυκούργος Τσουκαλάς, έκανε δηλώσεις στους δημοσιογράφους και θύμισε ότι αυτό το πλοίο είχε τρέψει σε φυγή τουρκικά πλοία στη Μυτιλήνη και στη Χίο. Μπήκε μέσα στο λιμάνι του Τσεσμέ, ενώ πολλές φορές και κάτω από τα φρούρια της εισόδου των  Στενών των Δαρδανελίων εκτέλεσε νηοψίες σε τουρκικά εμπορικά. Είπε ακόμα ότι τα τουρκικά πολεμικά σκάφη που δεν τολμούσαν να βγουν έξω από τον Ελλήσποντο ήταν θωρακισμένα και διέθεταν 12 πυροβόλα, έναντι του αθωράκιστου «Μακεδονία» που είχε μόνο 4 μικρά πυροβόλα.

Στη Σύρο έγινε η επίθεση, όπως είπε ο Τσουκαλάς «καθ’ ον χρόνον ήμεθα ηγκυροβολημένοι και δεδεμένοι δια πρυμνησίων, άνευ ατμού και μετά μηχανής επισκευαζομένης, εν μέσω εμπορικών πλοίων, ανθρακεύοντες και περιστοιχούμενοι υπό φορτηγίδων και υδροφόρων και προ μιας μεγαλουπόλεως, εις θέσιν δηλαδή καθ’ ήν τα πυροβόλα ημών δεν έβαλλον και δεν ηδυνάμεθα να βάλωμεν χάριν της πόλεως».

Οι δημοσιογράφοι τον ρώτησαν τι γίνεται με τα πυρομαχικά του πλοίου. Ο Τσουκαλάς απάντησε ότι τα ανελκυόμενα από τους ναύτες πυρομαχικά δεν έπαθαν τίποτα μέσα στη θάλασσα. Η εκρηκτική ύλη τροτίλη των βλημάτων ήταν κλεισμένη αεροστεγώς μέσα στους κάλυκες και ανελκύσθηκαν τα περισσότερα.

Το πλοίο «Μακεδονία» ανελκύσθηκε έως τις 10 Ιανουαρίου και μετά από πρόχειρες επισκευές επέστρεψε στον Πειραιά.

Και μία εκπληκτική σύμπτωση

Υπάρχει και μια καταπληκτική σύμπτωση που αφορά τον πλωτάρχη Λυκούργο Τσουκαλά. Το 1909 είχε εκδώσει το βιβλίο με τίτλο «Η Ελλάς και η ναυτική ημών δύναμις». Στο βιβλίο αυτό ανέλυε τους κινδύνους που διέτρεχε η Ελλάδα από την Τουρκία, η οποία είχε αποκτήσει το «Χαμηδιέ» (εντάχθηκε στον τουρκικό στόλο το 1903) και το «Μεσουδιέ» και αποκτούσε ναυτική υπεροπλία ( σελ. 74, 96,107). Υποστήριζε επίσης ότι και εμείς πρέπει να λάβουμε μέτρα ώστε να μην δούμε ένα πρωί, τα πλοία αυτά «διαλανθάνοντα τον αποκλεισμόν» να εμφανισθούν σε παράλιες πόλεις όπως η Σύρος και ο Πειραιάς (σελ. 75 και 98) και να βομβαρδίσουν ενσπείροντας πανικό στους κατοίκους. Πολλοί τότε τα θεώρησαν υπερβολές και αδύνατον να συμβούν. Κατά παράδοξη συγκυρία, η τύχη τα έφερε έτσι, ώστε ο Τσουκαλάς να είναι ο μόνος που χρησιμοποιήθηκαν τα πλοία αυτά, εναντίον του!!!

Ο Τσουκαλάς το 1914 προκάλεσε σε μονομαχία ακόμα και τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Αλλά αυτό είναι μια εντελώς άλλη ιστορία, που μπορείτε να τη δείτε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2017/08/1914_19.html

Το περιπλανώμενο «Χαμηδιέ»

Τελικά στις 10 Ιανουαρίου 1913 το «Χαμηδιέ» που είχε πλεύσει στο Πορτ Σάιδ περνώντας και από τη Βυρηττό, συνέχισε τις επισκευές του, αλλά η Αιγυπτιακή κυβέρνηση διέταξε να απομακρυνθεί. Είχε προηγηθεί διάβημα του Έλληνα πρεσβευτή Βερενίκη στο Κάιρο, ο οποίος ζήτησε  ή να αφοπλισθεί το τουρκικό πολεμικό ή να  διαταχθεί ο απόπλους του, αφού η παραμονή του εκεί, ήταν κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και αφού του παραχωρηθούν μόνο 100 τόνοι γαιάνθρακα. Τελικά παράνομα φορτώθηκαν άλλοι 300 τόνοι γαιάνθρακα, ενώ ο πλοίαρχος πήρε από το υποκατάστημα της Οθωμανικής Τράπεζας χρήματα.  Έτσι το τουρκικό πολεμικό  απέπλευσε και κατευθύνθηκε προς το λιμάνι της Χοντέιντα στην Ερυθρά Θάλασσα.

Η περιπλάνησή του  έγινε από λιμάνι σε λιμάνι στη Μεσόγειο.  Στις 14 Φεβρουαρίου εντοπίζεται στη Νταμιάτα (Δαμιέτη) της Αιγύπτου όπου είχε καταπλεύσει για ανθράκευση, και ενώ υπήρξαν διάφορες άλλες συγκεχυμένες πληροφορίες. Στις 27 Φεβρουαρίου εντοπίσθηκε στο Δυρράχιο της Αλβανίας, και αργότερα ελέγετο ότι  κατέπλευσε στη Μάλτα για βεβιασμένη ανθράκευση.

Στην Τουρκία επέστρεψε εκ του ασφαλούς όταν υπεγράφη η ανακωχή!!!

Αργότερα πήρε μέρος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Εύξεινο Πόντο και τελικά μετά την επικράτηση του Μουσταφά  Κεμάλ, παρέμεινε στον Κεράτιο κόλπο. Λίγο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο παροπλίστηκε, και εκποιήθηκε για σκραπ το 1964.

ΠΗΓΕΣ

• Αρχείο εφημερίδων “ΑΘΗΝΑΙ”, “ΕΜΠΡΟΣ”, “ΠΑΤΡΙΣ”, “ΣΚΡΙΠ” Ιανουάριος 1913, Βιβλιοθήκη της Βουλής